Όπως συμβαίνει με όλο το περιεχόμενο της Καινής Διαθήκης, ο Τίμιος Σταυρός έχει τις προτυπώσεις και τις προεικονίσεις του στην Παλαιά Διαθήκη. Αυτοί οι τύποι του σταυρού στην Π.Δ. δείχνουν περίτρανα την άρρηκτη ενότητα ανάμεσα στις δύο Διαθήκες και ότι η μια δε θα μπορούσε να σταθεί χωρίς την άλλη. Υπάρχουν επίσης και πολλές προτυπώσεις του Σταυρού που αναφέρονται σε θαυματουργικές επεμβάσεις του Θεού προς τον περιούσιον λαόν Του δια μέσου των προφητών Του.
Οι εκκλησιαστικοί Πατέρες, ερευνώντας τα ιερά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, εντόπισαν πλήθος προτυπώσεων που αφορούν σε γεγονότα της Καινής Διαθήκης και εμφανίζονται άλλοτε ξεκάθαρα και άλλοτε σκιωδώς-συμβολικώς. Μάλιστα οι υμνογράφοι και ιδιαίτερα ο Κοσμάς ο μελωδός, που έχει γράψει τον κανόνα της εορτής της ύψωσης του τιμίου Σταυρού, συσχετίζουν αυτά τα γεγονότα με το Σταυρό. Το ίδιο παρατηρείται και στο θέμα της Σταυρικής θυσίας του Κυρίου.
Κατά τα πανάρχαια χρόνια των γενάρχων της ανθρωπότητος και των πατριαρχών του Ισραήλ δίνεται η αγγελία της ελεύσεως του Σωτήρα περισσότερο με τύπους και λιγότερο με λόγια. Όσο οι καιροί περνούν και πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου, πληθύνονται οι προφητείες και υποχωρούν οι τύποι.
Αυξάνεται η εναγώνια προσμονή του Μεσσία, ωριμάζει ο πόθος της απολυτρώσεως. Κατά το μέτρο της προσδοκίας δίνεται ο πλούτος και η λεπτομέρεια του μεγάλου αγγέλματος. Στην προφητική εποχή οι προφητείες γίνονται ολόκληρα κηρύγματα και περιγραφές, ενώ οι τύποι σπανίζουν. Ο τύπος, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία σιωπηρή και αμυδρή προφητεία˙ είναι το λυκαυγές της προφητείας.
Από τη σκοπιά αυτή πρέπει να βλέπουμε και τους τύπους του σταυρού, που προανήγγειλαν το σχήμα του, το βαθύτερο νόημά του και το είδος της περιστάσεως, κατά την οποία επρόκειτο να εμφανισθεί.
Το μυστήριο του Σταυρού, έχει άπειρο βάθος και πλάτος και ύψος πνευματικό και αγκαλιάζει όλη την οικουμένη.
Προτυπώσεις λοιπόν του Σταυρού φαίνονται στα παρακάτω γεγονότα της Βίβλου:
Α΄ (Γένεσις, κεφ. α΄, β΄): Το “ξύλον” του Παραδείσου είναι αντί-τύπος του Σταυρού του Κυρίου. Μάλιστα κατ’ αντιδιαστολή το “ξύλον του Παραδείσου” έκανε γυμνό τον Αδάμ κάνοντάς τον να κρυφτεί από προσώπου Κυρίου, οδηγώντας αυτόν και κατ΄ επέκταση την ανθρωπότητα στο θάνατο (Φιλόθεος Κων/λεως). Όμως ο θάνατος του Κυρίου πάνω στο νέο “ξύλον” ανέστησε την από αιώνων νεκρή ανθρωπότητα. Έτσι, το “ξύλον” του παραδείσου από την ηδονή της “βρώσεως” οδήγησε στο σκότος του θανάτου, ενώ το “τιμωρητικόν ξύλον” του Γολγοθά από την οδύνη του Πάσχοντος οδήγησε στο φως της αιώνιας ζωής.
Στὸν Ἀδὰμ ὡς «ξύλον τῆς ζωῆς» (Γεν. 2, 9˙ 3, 22-24) καὶ ως πρωτευαγγέλιο (3, 15)
Στὸν Ἀβραὰμ ὡς φυτὸ σαβὲκ (Γεν. 22,13).
Στη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από τους Εβραίους. Ο Μωυσής χτύπησε με το ραβδί του οριζόντια («επ ’ευθείας ») τη θάλασσα και αυτή άνοιξε στα δύο ώστε να τη διαβεί ο λαός του. Στη συνέχεια αφού πέρασε κι ο τελευταίος Εβραίος, ξαναχτύπησε με το ραβδί του τη θάλασσα κάθετα («επ’ εύρους»), σχηματίζοντας έτσι το σημείο του Σταυρού, και τους μεν διωκόμενους έσωσε, τους δε διώκτες τύραννους καταπόντισε. Ας διαβάσουμε τα εδάφια Έξοδος 14/ιδ΄ 16,21: “...έπαρον τη ράβδω σου και έκτεινον την χείρα σου επί την θάλασσαν και ΡΗΞΟΝ αυτήν, και εισελθέτωσαν οι υιοί Ισραήλ εις μέσον τής θαλάσσης κατά το ξηρόν... Εξέτεινε δε Μωυσής την χείρα επί την θάλασσαν, και υπήγαγε Κύριος την θάλασσαν εν ανέμω νότω βιαίω όλην την νύκτα και εποίησε την θάλασσαν ξηράν, και εσχίσθει το ύδωρ”. Ο Θεός λοιπόν, του ζήτησε να “ρήξει”, δηλαδή να “χωρίσει”την θάλασσαν. Αυτό γίνεται μόνο με έναν τρόπο, κινώντας το ραβδί κάθετα προς τη θάλασσα. Όταν λοιπόν ο λαός πέρασε, και οι Αιγύπτιοι ακολούθησαν τους Ισραηλίτες μέσα στην αποξηραμένη θάλασσα, ο Θεός διέταξε την επόμενη κίνηση τού Μωυσή, που περιγράφεται στο Έξοδος 14/ιδ΄ 26 - 28: “Είπε δε Κύριος προς Μωυσήν: Έκτεινον την χείρα σου επί την θάλασσαν, και ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΤΩ το ύδωρ , και επικαλυψάτω τους Αυγυπτίους επί τε τα άρματα και τους αναβάτας. Εξέτεινε δε Μωυσής την χείρα επί την θάλασσαν, και αποκατέστη το ύδωρ προς ημέραν επί χώρας. Οι δε Αιγύπτιοι έφυγον από το ύδωρ, και εξετίναξε Κύριος τους Αυγυπτίους μέσον τής θαλάσσης... και ου κατελήφθει εξ' αυτών ουδέ εις”. Ενώ λοιπόν ο Μωυσής στην προηγούμενη κίνησή του “έσχισε” το νερό, εδώ κάνει το αντίθετο. Το “αποκαθιστά”. Και ενώ η προηγούμενη κίνηση ήταν κάθετη προς τη θάλασσα, εδώ πλέον είναι παράλληλη, καθώς η κίνηση αποκατάστασης, έχει φορά, από τη μία μεριά τού νερού που είχε ανοιχθεί, ως την άλλη. Οι δύο αυτές κινήσεις του λοιπόν, είναι κάθετες μεταξύ τους, και σχηματίζουν σταυρό! Για μία φορά ακόμα, ο Σταυρός προτυπώνεται, ως σύμβολο απελευθέρωσης, και νίκης κατά τών δυνάμεων τού εχθρού.
Στην προσευχή του Μωυσή στην έρημο, όταν ο λαός του κινδύνευε από την επίθεση των Αμαληκιτών. Τότε ο Μωυσής στάθηκε προσευχόμενος κάπου που να τον βλέπουν όλοι με απλωμένα τα χέρια, σχηματίζοντας έτσι Σταυρό. Όσο είχε απλωμένα τα χέρια νικούσαν, όταν κουράστηκε και τα κατέβασε, χάνανε. Ώσπου ζήτησε να του κρατούν τεντωμένα τα χέρια ο Ωρ και ο Ααρών μέχρι να αποκρούσουν οριστικά τον εχθρό . Έξοδος 17/ιζ΄ 10 - 13: “Και εξελθών (ο Ιησούς τού Ναυή) παρετάξατο τω Αμαλήκ. Και Μωυσής και Ααρών και Ώρ ανέβησαν επί την κορυφήν τού βουνού. Και εγένετο όταν επήρε Μωυσής τας χείρας, κατίσχυεν Ισραήλ, όταν δε καθήκε τας χείρας, κατίσχυεν Αμαλήκ. Αι δε χείρες Μωυσή βαρείαι, και λαβόντες λίθον υπέθηκαν υπ' αυτόν, και εκάθητο υπ' αυτού και Ααρών και Ώρ εστήριζον τας χείρας αυτού, εντεύθεν εις, και εντεύθεν εις. Και εγένοντο αι χείρες Μωυσή εστηριγμέναι έως δυσμών ηλίου. Και ετρέψατο Ιησούς τον Αμαλήκ και πάντα τον λαόν αυτού εν φόνω μαχαίρας”. Ας δούμε λοιπόν τι συμβόλισαν όλα αυτά, ώστε ο Θεός να τα κάνει να συμβούν: Όπως οι Ισραηλίτες εξήλθαν από το νερό τής Ερυθράς Θαλάσσης, και χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τα στρατεύματα τού Αμαλήκ, έτσι και οι Χριστιανοί, μόλις βγαίνουν από το νερό τού βαπτίσματος, έρχονται αντιμέτωποι με τα στρατεύματα των δαιμόνων. Και όπως ο Ιησούς τού Ναυή και οι Ισραηλίτες νίκησαν με το σημείο τού Σταυρού που σχημάτιζε ο Μωυσής με τα χέρια του, έτσι και οι Χριστιανοί νικούν με το Σταυρό τού Κυρίου Ιησού Χριστού, αρκεί να μείνουν πιστοί στο Σταυρό ως το τέλος, ως τη δύση της ζωής τους, όπως ο Μωυσής σχημάτιζε Σταυρό ως τη δύση τού ηλίου. Είναι επίσης σημαντικό, το ότι από τη μία μεριά ο Ααρών και από την άλλη μεριά ο Ωρ, στήριζαν τα χέρια τού Μωυσή, θυμίζοντας με τα αρχικά τού ονόματός τους, (Α και Ω), πως αυτός που θα ήταν πάνω στο Σταυρό, ήταν “το Α και το Ω, η αρχή και το τέλος”, ο Ιησούς Χριστός. (Αποκάλυψις 22/κβ΄ 12,13).
Στο χάλκινο φίδι που ύψωσε πάνω στο ραβδί του ο Μωυσής.Όταν φίδια φαρμακερά δάγκωναν στην έρημο το λαό του, ύψωσε πάνω στο ραβδί του ένα χάλκινο φίδι που το βλέπανε οι Εβραίοι και δεν πάθαιναν τίποτα από τα δηλητηριώδη δαγκώματα. Το φίδι με το ραβδί σχημάτιζαν σταυρό. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ερμηνεία που δίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος για το χάλκινο φίδι. Λέει λοιπόν, ότι το χάλκινο φίδι δεν ήταν τύπος, αλλά αντίτυπος του Σταυρωθέντος Χριστού. Δηλαδή δεν εικόνιζε το Χριστό, αλλά το διάβολο. Και απαντώντας σε όσους θα αναρωτιούνται για το πώς ο διάβολος είναι δυνατόν να σώζει, λέει, πως σώζει όσους πιστεύουν πως «ο υπό του όφεως τυπούμενος» διάβολος νεκρώθηκε από το Χριστό .
Στο ραβδί του Ααρών που βλάστησε, προκρίνοντας έτσι για τη θέση του ιερέα αυτόν και τη φυλή του Λευί που αντιπροσώπευε. Από το ξερό ραβδί του Ααρών βγήκαν φύλλα και καρύδια. Όπως η ξερή και στείρα «εκκλησία των εθνών» εξάνθησε το ξύλο του Σταυρού κι εβλάστησε «καρπόν ζωής», δηλαδή τον «εν αυτώ κρεμασθέντα Σωτήρα Χριστόν». Στήν Γ´ ὠδή ψάλλουμε: “Ράβδος –τοῦ Ἀαρών- εἰς τύπον τοῦ Μυστηρίου παραλαμβάνεται... νῦν εξήνθησε ξύλον Σταυροῦ εἰς κράτος και στερέωμα”.
Δηλαδή, το ξύλινο ραβδί του Ααρών, που, ενω ήταν ξερό, εβλάστησε, συμβολίζει τον Σταυρόν του Κυρίου, που ενω ήταν ένα ξερό ξύλο, μετά την σταυρική θυσία του Κυρίου παρέχει ζωήν και δύναμη σε όσους τον επικαλούνται με πίστη.
Στο ραβδί του Μωυσή, όταν μ’ αυτό χτύπησε το βράχο στην έρημο κι ανέβλυσε νερό χάριν των σκληρόκαρδων Εβραίων. Ο Απόστολος Παύλος στην πέτρα εκείνη βλέπει το Χριστό «έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας. η δε πέτρα ην ο Χριστός». Λέει η Παλαιά διαθήκη, ότι ο Μωυσής χτύπησε την πέτρα μια και δυο, και οι πατέρες βλέπουν σ’ αυτή την έκφραση την οριζόντια και την κάθετη διάσταση , τη διαγραφή δηλαδή του σχήματος του Σταυρού .
Στο Ξύλο που, με υπόδειξη του Θεού, έβαλε ο Μωυσής μέσα στο νερό της πηγής Μερράς κι από πικρό, που ήταν, το μετέβαλε σε γλυκό. Ο Κοσμάς ο Μελωδός σε κάποιο τροπάριό του λέει πως το θαύμα αυτό προεικόνιζε τη μεταβολή των Εθνών από την ασέβεια στην ευσέβεια, δια του Σταυρού. Την ίδια γνώμη έχει κι ο Κύριλλος Ιεροσολύμων κι ο Θεοδώρητος. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν ότι το ξύλο εκείνο ήταν τύπος και σύμβολον του Τιμίου Σταυρού, που μετέβαλε την πικρία της αμαρτίας των πρωτοπλάστων σε χαρά και γλυκύτητα στις καρδιές των πιστών. Η ζωή του ανθρώπου έχει πολλές πίκρες και θλίψεις. Με την χάρη και τη δύναμη του Σταυρού του Κυρίου μας μεταβάλλεται σε πρόγευση της βασιλείας των ουρανών.
Στο περιστατικό με τον προφήτη Ελισσαίο, που είχε πάει μαζί με άλλους στο Ιορδάνη ποταμό να κόψουν ξύλα για να φτιάξουν καλύβες. Εκεί λοιπόν που κάποιος προφήτης έκοβε ξύλα, του’ φυγε το στειλιάρι απ’ την αξίνα και του έπεσε η αξίνα στο ποτάμι. Τότε ο προφήτης Ελισσαίος έριξε στο ποτάμι ένα ξύλο ελαφρύ που πήγε στον πάτο, και η βαριά αξίνα ανέβηκε πάνω και την πιάσανε. Κατά τον Κοσμά το Μελωδό, η αξίνα με το ελαφρύ ξύλο του προφήτη, σχημάτισαν Σταυρό, τον οποίο και προτυπώνουν με την έννοια ότι ο Σταυρός του Χριστού, έκοψε την πλάνη με το βάπτισμα, (νερό του Ιορδάνη ), όπως η αξίνα έκοψε τα ξύλα.
Στην παράταξη του Ισραηλιτικού λαού γύρω από τη σκηνή του μαρτυρίου. Ο Μωυσής κατ’ εντολή του Θεού παρέταξε τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ σε τρόπο που τρεις να είναι στο βόρειο μέρος της σκηνής, τρεις στο νότιο, τρεις στο ανατολικό και τρεις στο δυτικό. Μ’ αυτό τον τρόπο σχημάτισαν Σταυρό. Καθώς ο Ισραήλ πορευόταν στην έρημο, ο Θεός διέταξε λεπτομερώς το πώς θα βάδιζαν οι 13 φυλές. (Ο Ιωσήφ είχε δύο φυλές: τού Μανασσή, και τού Ευφραϊμ). Τους είπε λοιπόν, πως η Σκηνή τού Μαρτυρίου θα ήταν στη μέση, περιβαλόμενη από τις τέσσερεις πλευρές από τη φυλή τού Λευί. Και τέλος, οι υπόλοιπες 12 φυλές, θα βάδιζαν ανά τρεις, σε κάθε πλευρά, σχηματίζοντας ΣΤΑΥΡΟ. Έτσι, τονιζόταν η προστασία τού Σταυρού, και η υπ' αυτόν πορεία τής Εκκλησίας. Αριθμοί 2/β΄ 1 - 34: “3. Και οι παρεμβάλλοντες πρώτοι κατά Ανατολάς... 10. Τάγμα παρεμβολής Ρουβήν προς Λίβα (Νότον)... 18. Τάγμα παρεμβολής Εφραϊμ παρά θάλασσαν (Δυσμάς)... 25. Τάγμα παρεμβολής Δαν προς Βορράν...”
Στην προσευχή του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του κήτους. Ο Κοσμάς ο μελωδός λέει πως ο Ιωνάς στην κοιλιά του κήτους άπλωσε σταυροειδώς τις παλάμες του και προτύπωσε το πάθος του Χριστού, ενώ όταν μετά τρεις μέρες βγήκε σώος, «την υπερκόσμιον Ανάστασιν υπεζωγράφισεν». Η Παλαιά διαθήκη δεν αναφέρει τίποτα περί σταυροειδούς « διεκπετάσεως» των χειρών του Ιωνά. Ο μελωδός το συμπεραίνει αυθαίρετα, μια που και ο Μωυσής και ο Δαυίδ και ο Σολομών έτσι προσευχήθηκαν στις δύσκολες στιγμές: «Νοτίου θηρὸς εν σπλάγχνοις παλάμας Ἱωνάς σταυροειδως διεκπετάσας τὸ σωτήριον πάθος προδιετύπου σαφως».
Στην ευλογία του πατριάρχη Ιακώβ, στα παιδιά του γιου του Ιωσήφ, Εφραίμ και Μανασσή. Λέει η Παλαιά Διαθήκη πως γέροντας πια ο Ιακώβ (140 χρονών ) κυρτός και χωρίς καλή όραση πήγε να ευλογήσει τα εγγόνια του που του έφερε δίπλα του ο γιος του Ιωσήφ, στην Αίγυπτο . Ο πατέρας τους, τους έβαλε, στα δεξιά τον Εφραίμ και στα αριστερά τον Μανασσή. Ο Ιακώβ δεν τους ευλόγησε απλώνοντας το δεξί χέρι του αντίστοιχα στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή, αλλά αντίστροφα, σταυρωτά, προτυπώνοντας έτσι την ευλογία του Σταυρού στην Εκκλησία. Μάλιστα στη συνέχεια ο Ιωσήφ που θεώρησε πως λόγω γήρατος ο πατέρας του έκανε λάθος, του έπιασε τα χέρια και πήγε να βάλει το δεξί στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή, οπότε και συνάντησε την αντίσταση του γέροντα που προφήτεψε πως ο νεότερος θα ηγηθεί κι ο μεγαλύτερος αδελφός θα ακολουθήσει, θα είναι «λαός». Γένεσις 48/μη΄ 13 - 15: “Λαβών δε Ιωσήφ τους δύο υιούς αυτού, τον τε Εφραϊμ εν τη δεξιά, εξ αριστερών δε Ισραήλ, τον δε Μανασσή εξ αριστερών, εκ δεξιών δε Ισραήλ, ήγγισεν αυτούς αυτώ. Εκτείνας δε Ισραήλ την χείρα την δεξιάν επέβαλεν επί την κεφαλήν Εφραϊμ, (ούτος δε ήν ο νεώτερος), και την αριστεράν επί την κεφαλήν Μανασσή, εναλλάξ τας χείρας, και ευλόγησεν αυτούς”. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο το ότι η Αγία Γραφή αναφέρει με τόσες λεπτομέρειες το περιστατικό αυτό της διασταυρώσεως τών χεριών τού Ιακώβ για ευλογία! Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει τίποτα τυχαία.
Στην προσκύνηση από τον Ιακώβ, της ράβδου του γιου του Ιωσήφ. Λέει η Βίβλος πως πριν πεθάνει ο γέρος πια Ιακώβ έβαλε τον γιο του Ιωσήφ να του ορκισθεί πως δε θα αφήσει στην Αίγυπτο τη σορό του, αλλά θα τη μεταφέρει στη Χεβρών που ήταν θαμμένοι, ο Αβραάμ και η Σάρα, και ο πατέρας του Ισαάκ. Πράγματι ο Ιωσήφ ορκίστηκε και τόσο ευχαριστήθηκε ο Ιακώβ, που έσκυψε και φίλησε την άκρη από το ραβδί του γιου του. Στην προσκύνηση αυτή οι πατέρες βλέπουν την προτύπωση της προσκύνησης του Σταυρού του Χριστού. Σταυρού τύπον επείχεν η Ράβδος του αυτού Πατριάρχου Ιακώβ, ως διέβη τον Ιορδάνην.
Στο ραβδί του Μωυσή που μεταβλήθηκε σε μεγάλο φίδι και μεταμόρφωσε τα ραβδιά των Αιγυπτίων καταπίνοντάς τα, και αργότερα μετέβαλε το νερό του Νείλου σε αίμα, για να μη μπορούν να πίνουν οι Αιγύπτιοι, κι άλλοτε μεν έβγαζε από τα νερά βατράχια, άλλοτε έριχνε ακρίδες , σκνίπες, κι άλλοτε πάλι σκότος βαθύ. Στο «στύλο του πυρός» και στο «στύλο της νεφέλης» με τα οποία ο Θεός οδηγούσε το λαό του στην έρημο.
Στους Ψαλμούς, υπάρχει ένα εδάφιο, που διαγράφει τη λειτουργία τού Σταυρού: Ψαλμός 102/ΡΒ΄ 11-12: Ο΄, ή 103/ΡΓ΄΄ Μασοριτικό: “Κατά το ύψος τού ουρανού από τής γης εκραταίωσε Κύριος το έλεος αυτού επί τους φοβουμένους Αυτόν. Καθ' όσον απέχουσιν ανατολαί από δυσμών εμάκρυνεν αφ' ημών τας ανομίας ημών”. Η κατακόρυφη γραμμή μεταξύ ουρανού και γης, και η οριζόντια από την Ανατολή ως τη Δύση, σχηματίζει ένα νοητό Σταυρό, δια τού οποίου ο Κύριος με τη θυσία του, έφερε έλεος και συγχώρηση τών αμαρτιών των πιστών. Στους ψαλμούς 4 και 59 έχουμε επίσης πρυτυπώσεις του Σταυρού.
Στον Ιώβ μία παρόμοια νοητή εικόνα. Εκεί ο Ιώβ λέει για το Θεό: “Διότι δεν είναι άνθρωπος ως εγώ δια να αποκριθώ προς αυτόν, και να έλθωμεν εις κρίσιν ομού. Δεν υπάρχει μεσίτης μεταξύ ημών, δια να βάλει την χείρα αυτού επ' αμφοτέρους ημάς” (Ιωβ 9/Θ΄ 32,33). Τα λόγια αυτά, είναι προφητικά, για τη σταυρική θυσία τού Ιησού Χριστού. Εδώ ο Ιώβ, παρατηρεί με παράπονο, πως δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με το Θεό, επειδή “δεν υπάρχει μεσίτης ικανός να τους συμφιλιώσει. Δεν υπάρχει κάποιος που να μπορεί να βάλει το χέρι στον καθένα τους”, (ένα στον ώμο τού Ιώβ και ένα στου Θεού), και να τους ενώσει. Τα λόγια αυτά είναι προφητικά, επειδή ο μεσίτης, αν και δεν υπήρχε τότε, γεννήθηκε πολλούς αιώνες μετά και ήταν ο Ιησούς Χριστός. Αυτός ήταν και Θεός και άνθρωπος, και έτσι μπόρεσε να ενώσει το Θεό με τον άνθρωπο στο πρόσωπό του, και να τους συμφιλιώσει. Μπορούσε να απλώσει τα δύο χέρια του στο σταυρό συμβολικά, σαν να τα ακουμπούσε ένα στον ώμο τού Θεού και ένα στου ανθρώπου, και να τους κάνει φίλους.
Στον Σταυρό τού Αγίου Χρίσματος. Στον Ιεζεκιήλ 9/θ΄ 1-5, αναφέρεται μία προφητική όραση που είδε ο Ιεζεκιήλ περί τών Ισραηλιτών που θα πιστέψουν στον Ιησού Χριστό λίγο πριν από το τέλος. Ας δούμε μερικά αποσπάσματα από αυτή την όραση: Ιεζεκιήλ 9/θ΄ 1-5: “ 2. Και ιδού, έξάνδρες ήρχοντο από τής οδού τής υψηλοτέρας πύλης τής βλεπούσης προς Βορράν, έκαστος έχων εν τη χειρί αυτού όπλον κατασυντριμμού. Και εν τω μέσω αυτών, είς άνθρωπος ενδεδυμένος λινά, με γραμματέως καλαμάριον εν τη οσφύι αυτού. Και εισελθόντες εστάθησαν πλησίον τού χαλκίνου θυσιαστηρίου. ... 4. Και είπε Κύριος προς αυτόν: “Δίελθε δια τής πόλεως, δια τής Ιερουσαλήμ, και κάμε σημείον (Εβραϊκά: “ΤΑΒ” ή +) επί τών μετώπων τών ανδρών, τών στεναζόντων και βοώντων δια πάντα τα βδελύγματα τα γινόμενα εν μέσω αυτής”. (Τής Ιερουσαλήμ). 5. Προς δε τους άλλους είπεν (ακούοντος εμού): “Διέλθετε κατόπιν αυτού δια τής πόλεως, και πατάξατε. Και ας μη φεισθή ο οφθαλμός σας... 6. ...φονεύσατε μέχρις εξαλείψεως. Εις πάντα όμως άνθρωπον εφ' ου (πάνω στον οποίο) είναι το σημείον, μη πλησιάσητε”. Το Εβραϊκό κείμενο, αντί για τη λέξη: “σημείο”, λέει: “Ταβ”. Αυτό, είναι το τελευταίο γράμμα τής αρχαίας Εβραϊκής αλφαβήτου, και είχε αρχικά το σχήμα τού σταυρού. (+ ή Τ ή Χ). Ήταν το απλούστερο γράμμα τής αλφαβήτου, και χρησιμοποιείτο ως κοινό σημάδι, ως σφραγίδα, και ως υπογραφή τών αγραμμάτων. Σταυρός όμως είναι και το σφράγισμα που δίνεται στους Χριστιανούς κατά το Χρίσμα, ως “Σφραγίς Πνεύματος Αγίου”. Προφητικά λοιπόν, εδώ παριστάνεται η προστασία που θα παρείχε στο μέλλον ο Σταυρός στους Χριστιανούς, μετά το μυστήριο τού Χρίσματος.
Τύπος του σταυρού ήταν η κιβωτός του Νωε, διότι ήταν από ξύλο, όπως ο σταυρός, κι έγινε μέσο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους (Γεν. 6-8).
Τύπος του σταυρού διέγραψε η διάσωση του Μωυσή από την εντολή του παιδοκτόνου τυράννου (Εξ 2, 1-10).
Τύπος του σταυρού υποδήλωσε και ο Ιησούς του Ναυή, όταν ύψωσε τα χέρια στον ουρανό και ζήτησε από τον Θεό την παράταση της ημέρας, με αποτέλεσμα να καθηλώσει τον ήλιο και τη σελήνη στις θέσεις τους (Ιη 10, 12-13). Τότε παρατάθηκε το φως και εξολοθρεύθηκαν οι εχθροί του Θεού˙ κατά τη σταύρωση του Ιησού Χριστού σκοτίσθηκε το φως, για να εξουδετερωθούν οι νοητοί εχθροί του Θεού με την κατάβαση του Κυρίου στον άδη.
Τύπος του σταυρού ήταν τα δύο ξύλα που αναζητούσε η πτωχή χήρα από τα Σαρεπτά της Σιδωνίας, η οποία κατά τον καιρό της πείνας φιλοξένησε στο σπίτι της τον προφήτη Ηλία (Γ΄ Βας. 17, 12-15).
Τύπος του σταυρού ήταν ο Ηλίας με το πύρινο άρμα, όταν ανέβαινε στον ουρανό (Δ’ Βας. 2, 11).
Σταυρὸς σχηματιζόταν καὶ όταν, καθὼς λέγει ἡ παράδοση, οἱ δήμιοι πριόνιζαν τὸν προφήτη Ἠσαΐα.
Σταυρὸ σχημάτιζαν οἱ φλόγες μὲ τοὺς τρεῖς παῖδες στὴν κάμινο (Δαν. 3). Το σημείο του σταυρού έσωσε από τον αφανισμό και τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, τον προφήτη Δανιήλ καθώς και τους τρεις παίδες. Οι τρεις παίδες, Ανανίας, Αζαρίας και Μισαήλ μαζί με τον προφήτη Δανιήλ, έδρασαν στη Βαβυλώνα κατά την περίοδο της βαβυλωνίου αιχμαλωσίας. Όταν οι τρεις παίδες τοποθετήθηκαν στην κάμινο του πυρός σώθηκαν υψώνοντας χάρη στη θαυμαστή επέμβαση του Θεού (Δαν. 3,23), όπως και ο προφήτης Δανιήλ σώθηκε κατά τον ίδιο τρόπο όταν τοποθετήθηκε στο λάκκο των λεόντων (Δαν. 16-23). Φυσικά και σε αυτές τις περιπτώσεις για ακόμα μια φορά το βιβλικό κείμενο δεν παραθέτει την εικόνα της διάσωσης των τριών παίδων, όμως η εικόνα της σωτηρίας τους παρατίθεται στα λεγόμενα του Ανδρέα επισκόπου Κρήτης, ο οποίος αναφέρει ότι, αρχικά, οι τρεις παίδες και στη συνέχεια ο προφήτης Δανιήλ σώθηκαν επειδή σχημάτισαν με τα χέρια τους το σημείο του σταυρού, υψώνοντάς τα στον ουρανό (P.G. 97,1040-1041). Την ίδια παράδοση διασώζει και η υμνολογία της Εκκλησίας, η οποία κατά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως ψάλλει «χείρας εν τω λάκκω βληθείς των λεόντων ποτέ, ο μέγας εν Προφήταις, σταυροειδώς εκπετάσας, Δανιήλ αβλαβής εκ της τούτων καταβρώσεως σέσωσται» (Η’ ωδή κανόνος του όρθρου).
Ο Θεός ζήτησε από τον Αβράαμ να θυσιάσει το μοναχογιό του Ισαάκ. Ο Αβραάμ υπάκουσε. Μάλιστα ο Ισαάκ κουβάλησεστους ώμους τα ξύλα της θυσίας στον ανηφορικό τόπο προσφοράς του “ολοκαρπώματος”. Ο Ισαάκ θεωρείται τύπος Κυρίου και τα ξύλα που τοποθέτησε ο Αβραάμ για τη θυσία του υιού του Ισαάκ, προτυπώνουν το Σταυρό του Κυρίου. “Σταυρού τύπον εκπλήρου Ισαάκ” (Ανδρέας Κρήτης). “Εν τω Αβραάμ, το μυστήριον ενεργείται του Σταυρού, ο δε αυτού υιός ην τύπος του σταυρωθέντος ύστερον Χριστού” (Γρηγόριος Παλαμάς,). Σημειωτέον: ο υιός του Αβραάμ δεν πεθαίνει, ενώ ο Υιός του Θεού πεθαίνει στο Σταυρό.
O Ιωσήφ ο Πάγκαλος είναι τύπος τους σταυρωθέντος Χριστού.Αυτός λοιπόν αποτελεί προεικόνηση του Χριστού, διότι και Αυτός, αγαπητός γιός του Πατέρα, φθονήθηκε από τους ομοφύλους Του Ιουδαίους, πουλήθηκε από το μαθητή Του για τριάντα αργύρια και κλείσθηκε στο σκοτεινό λάκκο, τον τάφο.
Ο Μωυσής βόσκοντας τα πρόβατα του πεθερού του Ιοθόρ, βρέθηκε έκθαμβος ενώπιον της φλεγόμενης και μη καιόμενης βάτου (Έξοδος 3, 4-5). Στο γεγονός αυτό έχουμε τον τύπο ολόκληρης της ζωής του Λυτρωτού μας και συγχρόνως του σταυρού.
Όταν κατά τη κλήση του Προφήτη Ησαία, ένα Σεραφείμ τοποθέτησε δια τη λαβίδος άνθρακα στο στόμα του για να τον εξαγνίσει, ο άνθρακας αυτός προτυπώνει κατά τον Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως τον Σταυρό.
Προτύπωση του σταυρού ήταν και είναι όλα τα βρέφη που γεννήθηκαν και γεννιούνται. Βλέπουμε το κάθε βρέφος να μπουσουλάει και να να προσπαθεί να σηκωθεί στα πόδια του. Όταν δε καταφέρει να σηκωθεί φέρνει τα χέρια του στην έκταση για να ισορροπήσει. Σταυρώνεται, θα λέγαμε, για να στηριχτεί.
Ο Σταυρός εμφανιζόταν πάντοτε σε περιστάσεις δύσκολες, σε καιρούς θλίψεως έκτακτης η συνηθισμένης. Πάντοτε έδινε πνοή ελπίδος, της οποίας η δύναμη και το μέγεθος δεν εξηγούνται, αν εκληφθούν ως προερχόμενα μόνον από τα ορατά γεγονότα.
Η θλίψη, ο κίνδυνος, η ταλαιπωρία μπήκαν στη ζωή του ανθρώπου μετά τη διατάραξη των σχέσεών του με τον Θεό. Ο τύπος του σταυρού, που σώζει από τη δύσκολη θέση τους αφοσιωμένους δούλους του Θεού, δεν ήταν απλως μία σωτήρια επέμβασή του, αλλά μία επέμβασή του που εκφράζει πνεύμα συμφιλίωσης. Ήταν επανάληψη της υποσχέσεως του Θεού, ότι έρχεται η ημέρα της αποκαταστάσεως των σχέσεών μας˙ φθάνει ο καιρός της καταλλαγής του παραστρατημένου ανθρώπου με τον ουράνιο Πατέρα. Η καταλλαγή έμελλε να γίνει με το σταυρό, και τα προοίμια της καταλλαγής βεβαιώνονταν από τους τύπους του. «Ο του Χριστού σταυρός», λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, «προανεκηρύττετο και προετυπούτο μυστικως εκ γενεων αρχαίων, και ουδείς ποτε κατηλλάγη τω Θεώ χωρίς της του σταυρού δυνάμεως». Η δωρεά, που δόθηκε οριστικά με το σταυρό, δινόταν εν μέρει ως πρόγευση και ως εγγύηση της μεγάλης επαγγελίας.
Οι εκκλησιαστικοί Πατέρες, ερευνώντας τα ιερά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, εντόπισαν πλήθος προτυπώσεων που αφορούν σε γεγονότα της Καινής Διαθήκης και εμφανίζονται άλλοτε ξεκάθαρα και άλλοτε σκιωδώς-συμβολικώς. Μάλιστα οι υμνογράφοι και ιδιαίτερα ο Κοσμάς ο μελωδός, που έχει γράψει τον κανόνα της εορτής της ύψωσης του τιμίου Σταυρού, συσχετίζουν αυτά τα γεγονότα με το Σταυρό. Το ίδιο παρατηρείται και στο θέμα της Σταυρικής θυσίας του Κυρίου.
Κατά τα πανάρχαια χρόνια των γενάρχων της ανθρωπότητος και των πατριαρχών του Ισραήλ δίνεται η αγγελία της ελεύσεως του Σωτήρα περισσότερο με τύπους και λιγότερο με λόγια. Όσο οι καιροί περνούν και πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου, πληθύνονται οι προφητείες και υποχωρούν οι τύποι.
Αυξάνεται η εναγώνια προσμονή του Μεσσία, ωριμάζει ο πόθος της απολυτρώσεως. Κατά το μέτρο της προσδοκίας δίνεται ο πλούτος και η λεπτομέρεια του μεγάλου αγγέλματος. Στην προφητική εποχή οι προφητείες γίνονται ολόκληρα κηρύγματα και περιγραφές, ενώ οι τύποι σπανίζουν. Ο τύπος, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία σιωπηρή και αμυδρή προφητεία˙ είναι το λυκαυγές της προφητείας.
Από τη σκοπιά αυτή πρέπει να βλέπουμε και τους τύπους του σταυρού, που προανήγγειλαν το σχήμα του, το βαθύτερο νόημά του και το είδος της περιστάσεως, κατά την οποία επρόκειτο να εμφανισθεί.
Το μυστήριο του Σταυρού, έχει άπειρο βάθος και πλάτος και ύψος πνευματικό και αγκαλιάζει όλη την οικουμένη.
Προτυπώσεις λοιπόν του Σταυρού φαίνονται στα παρακάτω γεγονότα της Βίβλου:
Α΄ (Γένεσις, κεφ. α΄, β΄): Το “ξύλον” του Παραδείσου είναι αντί-τύπος του Σταυρού του Κυρίου. Μάλιστα κατ’ αντιδιαστολή το “ξύλον του Παραδείσου” έκανε γυμνό τον Αδάμ κάνοντάς τον να κρυφτεί από προσώπου Κυρίου, οδηγώντας αυτόν και κατ΄ επέκταση την ανθρωπότητα στο θάνατο (Φιλόθεος Κων/λεως). Όμως ο θάνατος του Κυρίου πάνω στο νέο “ξύλον” ανέστησε την από αιώνων νεκρή ανθρωπότητα. Έτσι, το “ξύλον” του παραδείσου από την ηδονή της “βρώσεως” οδήγησε στο σκότος του θανάτου, ενώ το “τιμωρητικόν ξύλον” του Γολγοθά από την οδύνη του Πάσχοντος οδήγησε στο φως της αιώνιας ζωής.
Στὸν Ἀδὰμ ὡς «ξύλον τῆς ζωῆς» (Γεν. 2, 9˙ 3, 22-24) καὶ ως πρωτευαγγέλιο (3, 15)
Στὸν Ἀβραὰμ ὡς φυτὸ σαβὲκ (Γεν. 22,13).
Στη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από τους Εβραίους. Ο Μωυσής χτύπησε με το ραβδί του οριζόντια («επ ’ευθείας ») τη θάλασσα και αυτή άνοιξε στα δύο ώστε να τη διαβεί ο λαός του. Στη συνέχεια αφού πέρασε κι ο τελευταίος Εβραίος, ξαναχτύπησε με το ραβδί του τη θάλασσα κάθετα («επ’ εύρους»), σχηματίζοντας έτσι το σημείο του Σταυρού, και τους μεν διωκόμενους έσωσε, τους δε διώκτες τύραννους καταπόντισε. Ας διαβάσουμε τα εδάφια Έξοδος 14/ιδ΄ 16,21: “...έπαρον τη ράβδω σου και έκτεινον την χείρα σου επί την θάλασσαν και ΡΗΞΟΝ αυτήν, και εισελθέτωσαν οι υιοί Ισραήλ εις μέσον τής θαλάσσης κατά το ξηρόν... Εξέτεινε δε Μωυσής την χείρα επί την θάλασσαν, και υπήγαγε Κύριος την θάλασσαν εν ανέμω νότω βιαίω όλην την νύκτα και εποίησε την θάλασσαν ξηράν, και εσχίσθει το ύδωρ”. Ο Θεός λοιπόν, του ζήτησε να “ρήξει”, δηλαδή να “χωρίσει”την θάλασσαν. Αυτό γίνεται μόνο με έναν τρόπο, κινώντας το ραβδί κάθετα προς τη θάλασσα. Όταν λοιπόν ο λαός πέρασε, και οι Αιγύπτιοι ακολούθησαν τους Ισραηλίτες μέσα στην αποξηραμένη θάλασσα, ο Θεός διέταξε την επόμενη κίνηση τού Μωυσή, που περιγράφεται στο Έξοδος 14/ιδ΄ 26 - 28: “Είπε δε Κύριος προς Μωυσήν: Έκτεινον την χείρα σου επί την θάλασσαν, και ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΤΩ το ύδωρ , και επικαλυψάτω τους Αυγυπτίους επί τε τα άρματα και τους αναβάτας. Εξέτεινε δε Μωυσής την χείρα επί την θάλασσαν, και αποκατέστη το ύδωρ προς ημέραν επί χώρας. Οι δε Αιγύπτιοι έφυγον από το ύδωρ, και εξετίναξε Κύριος τους Αυγυπτίους μέσον τής θαλάσσης... και ου κατελήφθει εξ' αυτών ουδέ εις”. Ενώ λοιπόν ο Μωυσής στην προηγούμενη κίνησή του “έσχισε” το νερό, εδώ κάνει το αντίθετο. Το “αποκαθιστά”. Και ενώ η προηγούμενη κίνηση ήταν κάθετη προς τη θάλασσα, εδώ πλέον είναι παράλληλη, καθώς η κίνηση αποκατάστασης, έχει φορά, από τη μία μεριά τού νερού που είχε ανοιχθεί, ως την άλλη. Οι δύο αυτές κινήσεις του λοιπόν, είναι κάθετες μεταξύ τους, και σχηματίζουν σταυρό! Για μία φορά ακόμα, ο Σταυρός προτυπώνεται, ως σύμβολο απελευθέρωσης, και νίκης κατά τών δυνάμεων τού εχθρού.
Στην προσευχή του Μωυσή στην έρημο, όταν ο λαός του κινδύνευε από την επίθεση των Αμαληκιτών. Τότε ο Μωυσής στάθηκε προσευχόμενος κάπου που να τον βλέπουν όλοι με απλωμένα τα χέρια, σχηματίζοντας έτσι Σταυρό. Όσο είχε απλωμένα τα χέρια νικούσαν, όταν κουράστηκε και τα κατέβασε, χάνανε. Ώσπου ζήτησε να του κρατούν τεντωμένα τα χέρια ο Ωρ και ο Ααρών μέχρι να αποκρούσουν οριστικά τον εχθρό . Έξοδος 17/ιζ΄ 10 - 13: “Και εξελθών (ο Ιησούς τού Ναυή) παρετάξατο τω Αμαλήκ. Και Μωυσής και Ααρών και Ώρ ανέβησαν επί την κορυφήν τού βουνού. Και εγένετο όταν επήρε Μωυσής τας χείρας, κατίσχυεν Ισραήλ, όταν δε καθήκε τας χείρας, κατίσχυεν Αμαλήκ. Αι δε χείρες Μωυσή βαρείαι, και λαβόντες λίθον υπέθηκαν υπ' αυτόν, και εκάθητο υπ' αυτού και Ααρών και Ώρ εστήριζον τας χείρας αυτού, εντεύθεν εις, και εντεύθεν εις. Και εγένοντο αι χείρες Μωυσή εστηριγμέναι έως δυσμών ηλίου. Και ετρέψατο Ιησούς τον Αμαλήκ και πάντα τον λαόν αυτού εν φόνω μαχαίρας”. Ας δούμε λοιπόν τι συμβόλισαν όλα αυτά, ώστε ο Θεός να τα κάνει να συμβούν: Όπως οι Ισραηλίτες εξήλθαν από το νερό τής Ερυθράς Θαλάσσης, και χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τα στρατεύματα τού Αμαλήκ, έτσι και οι Χριστιανοί, μόλις βγαίνουν από το νερό τού βαπτίσματος, έρχονται αντιμέτωποι με τα στρατεύματα των δαιμόνων. Και όπως ο Ιησούς τού Ναυή και οι Ισραηλίτες νίκησαν με το σημείο τού Σταυρού που σχημάτιζε ο Μωυσής με τα χέρια του, έτσι και οι Χριστιανοί νικούν με το Σταυρό τού Κυρίου Ιησού Χριστού, αρκεί να μείνουν πιστοί στο Σταυρό ως το τέλος, ως τη δύση της ζωής τους, όπως ο Μωυσής σχημάτιζε Σταυρό ως τη δύση τού ηλίου. Είναι επίσης σημαντικό, το ότι από τη μία μεριά ο Ααρών και από την άλλη μεριά ο Ωρ, στήριζαν τα χέρια τού Μωυσή, θυμίζοντας με τα αρχικά τού ονόματός τους, (Α και Ω), πως αυτός που θα ήταν πάνω στο Σταυρό, ήταν “το Α και το Ω, η αρχή και το τέλος”, ο Ιησούς Χριστός. (Αποκάλυψις 22/κβ΄ 12,13).
Στο χάλκινο φίδι που ύψωσε πάνω στο ραβδί του ο Μωυσής.Όταν φίδια φαρμακερά δάγκωναν στην έρημο το λαό του, ύψωσε πάνω στο ραβδί του ένα χάλκινο φίδι που το βλέπανε οι Εβραίοι και δεν πάθαιναν τίποτα από τα δηλητηριώδη δαγκώματα. Το φίδι με το ραβδί σχημάτιζαν σταυρό. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ερμηνεία που δίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος για το χάλκινο φίδι. Λέει λοιπόν, ότι το χάλκινο φίδι δεν ήταν τύπος, αλλά αντίτυπος του Σταυρωθέντος Χριστού. Δηλαδή δεν εικόνιζε το Χριστό, αλλά το διάβολο. Και απαντώντας σε όσους θα αναρωτιούνται για το πώς ο διάβολος είναι δυνατόν να σώζει, λέει, πως σώζει όσους πιστεύουν πως «ο υπό του όφεως τυπούμενος» διάβολος νεκρώθηκε από το Χριστό .
Στο ραβδί του Ααρών που βλάστησε, προκρίνοντας έτσι για τη θέση του ιερέα αυτόν και τη φυλή του Λευί που αντιπροσώπευε. Από το ξερό ραβδί του Ααρών βγήκαν φύλλα και καρύδια. Όπως η ξερή και στείρα «εκκλησία των εθνών» εξάνθησε το ξύλο του Σταυρού κι εβλάστησε «καρπόν ζωής», δηλαδή τον «εν αυτώ κρεμασθέντα Σωτήρα Χριστόν». Στήν Γ´ ὠδή ψάλλουμε: “Ράβδος –τοῦ Ἀαρών- εἰς τύπον τοῦ Μυστηρίου παραλαμβάνεται... νῦν εξήνθησε ξύλον Σταυροῦ εἰς κράτος και στερέωμα”.
Δηλαδή, το ξύλινο ραβδί του Ααρών, που, ενω ήταν ξερό, εβλάστησε, συμβολίζει τον Σταυρόν του Κυρίου, που ενω ήταν ένα ξερό ξύλο, μετά την σταυρική θυσία του Κυρίου παρέχει ζωήν και δύναμη σε όσους τον επικαλούνται με πίστη.
Στο ραβδί του Μωυσή, όταν μ’ αυτό χτύπησε το βράχο στην έρημο κι ανέβλυσε νερό χάριν των σκληρόκαρδων Εβραίων. Ο Απόστολος Παύλος στην πέτρα εκείνη βλέπει το Χριστό «έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας. η δε πέτρα ην ο Χριστός». Λέει η Παλαιά διαθήκη, ότι ο Μωυσής χτύπησε την πέτρα μια και δυο, και οι πατέρες βλέπουν σ’ αυτή την έκφραση την οριζόντια και την κάθετη διάσταση , τη διαγραφή δηλαδή του σχήματος του Σταυρού .
Στο Ξύλο που, με υπόδειξη του Θεού, έβαλε ο Μωυσής μέσα στο νερό της πηγής Μερράς κι από πικρό, που ήταν, το μετέβαλε σε γλυκό. Ο Κοσμάς ο Μελωδός σε κάποιο τροπάριό του λέει πως το θαύμα αυτό προεικόνιζε τη μεταβολή των Εθνών από την ασέβεια στην ευσέβεια, δια του Σταυρού. Την ίδια γνώμη έχει κι ο Κύριλλος Ιεροσολύμων κι ο Θεοδώρητος. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν ότι το ξύλο εκείνο ήταν τύπος και σύμβολον του Τιμίου Σταυρού, που μετέβαλε την πικρία της αμαρτίας των πρωτοπλάστων σε χαρά και γλυκύτητα στις καρδιές των πιστών. Η ζωή του ανθρώπου έχει πολλές πίκρες και θλίψεις. Με την χάρη και τη δύναμη του Σταυρού του Κυρίου μας μεταβάλλεται σε πρόγευση της βασιλείας των ουρανών.
Στο περιστατικό με τον προφήτη Ελισσαίο, που είχε πάει μαζί με άλλους στο Ιορδάνη ποταμό να κόψουν ξύλα για να φτιάξουν καλύβες. Εκεί λοιπόν που κάποιος προφήτης έκοβε ξύλα, του’ φυγε το στειλιάρι απ’ την αξίνα και του έπεσε η αξίνα στο ποτάμι. Τότε ο προφήτης Ελισσαίος έριξε στο ποτάμι ένα ξύλο ελαφρύ που πήγε στον πάτο, και η βαριά αξίνα ανέβηκε πάνω και την πιάσανε. Κατά τον Κοσμά το Μελωδό, η αξίνα με το ελαφρύ ξύλο του προφήτη, σχημάτισαν Σταυρό, τον οποίο και προτυπώνουν με την έννοια ότι ο Σταυρός του Χριστού, έκοψε την πλάνη με το βάπτισμα, (νερό του Ιορδάνη ), όπως η αξίνα έκοψε τα ξύλα.
Στην παράταξη του Ισραηλιτικού λαού γύρω από τη σκηνή του μαρτυρίου. Ο Μωυσής κατ’ εντολή του Θεού παρέταξε τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ σε τρόπο που τρεις να είναι στο βόρειο μέρος της σκηνής, τρεις στο νότιο, τρεις στο ανατολικό και τρεις στο δυτικό. Μ’ αυτό τον τρόπο σχημάτισαν Σταυρό. Καθώς ο Ισραήλ πορευόταν στην έρημο, ο Θεός διέταξε λεπτομερώς το πώς θα βάδιζαν οι 13 φυλές. (Ο Ιωσήφ είχε δύο φυλές: τού Μανασσή, και τού Ευφραϊμ). Τους είπε λοιπόν, πως η Σκηνή τού Μαρτυρίου θα ήταν στη μέση, περιβαλόμενη από τις τέσσερεις πλευρές από τη φυλή τού Λευί. Και τέλος, οι υπόλοιπες 12 φυλές, θα βάδιζαν ανά τρεις, σε κάθε πλευρά, σχηματίζοντας ΣΤΑΥΡΟ. Έτσι, τονιζόταν η προστασία τού Σταυρού, και η υπ' αυτόν πορεία τής Εκκλησίας. Αριθμοί 2/β΄ 1 - 34: “3. Και οι παρεμβάλλοντες πρώτοι κατά Ανατολάς... 10. Τάγμα παρεμβολής Ρουβήν προς Λίβα (Νότον)... 18. Τάγμα παρεμβολής Εφραϊμ παρά θάλασσαν (Δυσμάς)... 25. Τάγμα παρεμβολής Δαν προς Βορράν...”
Στην προσευχή του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του κήτους. Ο Κοσμάς ο μελωδός λέει πως ο Ιωνάς στην κοιλιά του κήτους άπλωσε σταυροειδώς τις παλάμες του και προτύπωσε το πάθος του Χριστού, ενώ όταν μετά τρεις μέρες βγήκε σώος, «την υπερκόσμιον Ανάστασιν υπεζωγράφισεν». Η Παλαιά διαθήκη δεν αναφέρει τίποτα περί σταυροειδούς « διεκπετάσεως» των χειρών του Ιωνά. Ο μελωδός το συμπεραίνει αυθαίρετα, μια που και ο Μωυσής και ο Δαυίδ και ο Σολομών έτσι προσευχήθηκαν στις δύσκολες στιγμές: «Νοτίου θηρὸς εν σπλάγχνοις παλάμας Ἱωνάς σταυροειδως διεκπετάσας τὸ σωτήριον πάθος προδιετύπου σαφως».
Στην ευλογία του πατριάρχη Ιακώβ, στα παιδιά του γιου του Ιωσήφ, Εφραίμ και Μανασσή. Λέει η Παλαιά Διαθήκη πως γέροντας πια ο Ιακώβ (140 χρονών ) κυρτός και χωρίς καλή όραση πήγε να ευλογήσει τα εγγόνια του που του έφερε δίπλα του ο γιος του Ιωσήφ, στην Αίγυπτο . Ο πατέρας τους, τους έβαλε, στα δεξιά τον Εφραίμ και στα αριστερά τον Μανασσή. Ο Ιακώβ δεν τους ευλόγησε απλώνοντας το δεξί χέρι του αντίστοιχα στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή, αλλά αντίστροφα, σταυρωτά, προτυπώνοντας έτσι την ευλογία του Σταυρού στην Εκκλησία. Μάλιστα στη συνέχεια ο Ιωσήφ που θεώρησε πως λόγω γήρατος ο πατέρας του έκανε λάθος, του έπιασε τα χέρια και πήγε να βάλει το δεξί στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή, οπότε και συνάντησε την αντίσταση του γέροντα που προφήτεψε πως ο νεότερος θα ηγηθεί κι ο μεγαλύτερος αδελφός θα ακολουθήσει, θα είναι «λαός». Γένεσις 48/μη΄ 13 - 15: “Λαβών δε Ιωσήφ τους δύο υιούς αυτού, τον τε Εφραϊμ εν τη δεξιά, εξ αριστερών δε Ισραήλ, τον δε Μανασσή εξ αριστερών, εκ δεξιών δε Ισραήλ, ήγγισεν αυτούς αυτώ. Εκτείνας δε Ισραήλ την χείρα την δεξιάν επέβαλεν επί την κεφαλήν Εφραϊμ, (ούτος δε ήν ο νεώτερος), και την αριστεράν επί την κεφαλήν Μανασσή, εναλλάξ τας χείρας, και ευλόγησεν αυτούς”. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο το ότι η Αγία Γραφή αναφέρει με τόσες λεπτομέρειες το περιστατικό αυτό της διασταυρώσεως τών χεριών τού Ιακώβ για ευλογία! Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει τίποτα τυχαία.
Στην προσκύνηση από τον Ιακώβ, της ράβδου του γιου του Ιωσήφ. Λέει η Βίβλος πως πριν πεθάνει ο γέρος πια Ιακώβ έβαλε τον γιο του Ιωσήφ να του ορκισθεί πως δε θα αφήσει στην Αίγυπτο τη σορό του, αλλά θα τη μεταφέρει στη Χεβρών που ήταν θαμμένοι, ο Αβραάμ και η Σάρα, και ο πατέρας του Ισαάκ. Πράγματι ο Ιωσήφ ορκίστηκε και τόσο ευχαριστήθηκε ο Ιακώβ, που έσκυψε και φίλησε την άκρη από το ραβδί του γιου του. Στην προσκύνηση αυτή οι πατέρες βλέπουν την προτύπωση της προσκύνησης του Σταυρού του Χριστού. Σταυρού τύπον επείχεν η Ράβδος του αυτού Πατριάρχου Ιακώβ, ως διέβη τον Ιορδάνην.
Στο ραβδί του Μωυσή που μεταβλήθηκε σε μεγάλο φίδι και μεταμόρφωσε τα ραβδιά των Αιγυπτίων καταπίνοντάς τα, και αργότερα μετέβαλε το νερό του Νείλου σε αίμα, για να μη μπορούν να πίνουν οι Αιγύπτιοι, κι άλλοτε μεν έβγαζε από τα νερά βατράχια, άλλοτε έριχνε ακρίδες , σκνίπες, κι άλλοτε πάλι σκότος βαθύ. Στο «στύλο του πυρός» και στο «στύλο της νεφέλης» με τα οποία ο Θεός οδηγούσε το λαό του στην έρημο.
Στους Ψαλμούς, υπάρχει ένα εδάφιο, που διαγράφει τη λειτουργία τού Σταυρού: Ψαλμός 102/ΡΒ΄ 11-12: Ο΄, ή 103/ΡΓ΄΄ Μασοριτικό: “Κατά το ύψος τού ουρανού από τής γης εκραταίωσε Κύριος το έλεος αυτού επί τους φοβουμένους Αυτόν. Καθ' όσον απέχουσιν ανατολαί από δυσμών εμάκρυνεν αφ' ημών τας ανομίας ημών”. Η κατακόρυφη γραμμή μεταξύ ουρανού και γης, και η οριζόντια από την Ανατολή ως τη Δύση, σχηματίζει ένα νοητό Σταυρό, δια τού οποίου ο Κύριος με τη θυσία του, έφερε έλεος και συγχώρηση τών αμαρτιών των πιστών. Στους ψαλμούς 4 και 59 έχουμε επίσης πρυτυπώσεις του Σταυρού.
Στον Ιώβ μία παρόμοια νοητή εικόνα. Εκεί ο Ιώβ λέει για το Θεό: “Διότι δεν είναι άνθρωπος ως εγώ δια να αποκριθώ προς αυτόν, και να έλθωμεν εις κρίσιν ομού. Δεν υπάρχει μεσίτης μεταξύ ημών, δια να βάλει την χείρα αυτού επ' αμφοτέρους ημάς” (Ιωβ 9/Θ΄ 32,33). Τα λόγια αυτά, είναι προφητικά, για τη σταυρική θυσία τού Ιησού Χριστού. Εδώ ο Ιώβ, παρατηρεί με παράπονο, πως δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με το Θεό, επειδή “δεν υπάρχει μεσίτης ικανός να τους συμφιλιώσει. Δεν υπάρχει κάποιος που να μπορεί να βάλει το χέρι στον καθένα τους”, (ένα στον ώμο τού Ιώβ και ένα στου Θεού), και να τους ενώσει. Τα λόγια αυτά είναι προφητικά, επειδή ο μεσίτης, αν και δεν υπήρχε τότε, γεννήθηκε πολλούς αιώνες μετά και ήταν ο Ιησούς Χριστός. Αυτός ήταν και Θεός και άνθρωπος, και έτσι μπόρεσε να ενώσει το Θεό με τον άνθρωπο στο πρόσωπό του, και να τους συμφιλιώσει. Μπορούσε να απλώσει τα δύο χέρια του στο σταυρό συμβολικά, σαν να τα ακουμπούσε ένα στον ώμο τού Θεού και ένα στου ανθρώπου, και να τους κάνει φίλους.
Στον Σταυρό τού Αγίου Χρίσματος. Στον Ιεζεκιήλ 9/θ΄ 1-5, αναφέρεται μία προφητική όραση που είδε ο Ιεζεκιήλ περί τών Ισραηλιτών που θα πιστέψουν στον Ιησού Χριστό λίγο πριν από το τέλος. Ας δούμε μερικά αποσπάσματα από αυτή την όραση: Ιεζεκιήλ 9/θ΄ 1-5: “ 2. Και ιδού, έξάνδρες ήρχοντο από τής οδού τής υψηλοτέρας πύλης τής βλεπούσης προς Βορράν, έκαστος έχων εν τη χειρί αυτού όπλον κατασυντριμμού. Και εν τω μέσω αυτών, είς άνθρωπος ενδεδυμένος λινά, με γραμματέως καλαμάριον εν τη οσφύι αυτού. Και εισελθόντες εστάθησαν πλησίον τού χαλκίνου θυσιαστηρίου. ... 4. Και είπε Κύριος προς αυτόν: “Δίελθε δια τής πόλεως, δια τής Ιερουσαλήμ, και κάμε σημείον (Εβραϊκά: “ΤΑΒ” ή +) επί τών μετώπων τών ανδρών, τών στεναζόντων και βοώντων δια πάντα τα βδελύγματα τα γινόμενα εν μέσω αυτής”. (Τής Ιερουσαλήμ). 5. Προς δε τους άλλους είπεν (ακούοντος εμού): “Διέλθετε κατόπιν αυτού δια τής πόλεως, και πατάξατε. Και ας μη φεισθή ο οφθαλμός σας... 6. ...φονεύσατε μέχρις εξαλείψεως. Εις πάντα όμως άνθρωπον εφ' ου (πάνω στον οποίο) είναι το σημείον, μη πλησιάσητε”. Το Εβραϊκό κείμενο, αντί για τη λέξη: “σημείο”, λέει: “Ταβ”. Αυτό, είναι το τελευταίο γράμμα τής αρχαίας Εβραϊκής αλφαβήτου, και είχε αρχικά το σχήμα τού σταυρού. (+ ή Τ ή Χ). Ήταν το απλούστερο γράμμα τής αλφαβήτου, και χρησιμοποιείτο ως κοινό σημάδι, ως σφραγίδα, και ως υπογραφή τών αγραμμάτων. Σταυρός όμως είναι και το σφράγισμα που δίνεται στους Χριστιανούς κατά το Χρίσμα, ως “Σφραγίς Πνεύματος Αγίου”. Προφητικά λοιπόν, εδώ παριστάνεται η προστασία που θα παρείχε στο μέλλον ο Σταυρός στους Χριστιανούς, μετά το μυστήριο τού Χρίσματος.
Τύπος του σταυρού ήταν η κιβωτός του Νωε, διότι ήταν από ξύλο, όπως ο σταυρός, κι έγινε μέσο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους (Γεν. 6-8).
Τύπος του σταυρού διέγραψε η διάσωση του Μωυσή από την εντολή του παιδοκτόνου τυράννου (Εξ 2, 1-10).
Τύπος του σταυρού υποδήλωσε και ο Ιησούς του Ναυή, όταν ύψωσε τα χέρια στον ουρανό και ζήτησε από τον Θεό την παράταση της ημέρας, με αποτέλεσμα να καθηλώσει τον ήλιο και τη σελήνη στις θέσεις τους (Ιη 10, 12-13). Τότε παρατάθηκε το φως και εξολοθρεύθηκαν οι εχθροί του Θεού˙ κατά τη σταύρωση του Ιησού Χριστού σκοτίσθηκε το φως, για να εξουδετερωθούν οι νοητοί εχθροί του Θεού με την κατάβαση του Κυρίου στον άδη.
Τύπος του σταυρού ήταν τα δύο ξύλα που αναζητούσε η πτωχή χήρα από τα Σαρεπτά της Σιδωνίας, η οποία κατά τον καιρό της πείνας φιλοξένησε στο σπίτι της τον προφήτη Ηλία (Γ΄ Βας. 17, 12-15).
Τύπος του σταυρού ήταν ο Ηλίας με το πύρινο άρμα, όταν ανέβαινε στον ουρανό (Δ’ Βας. 2, 11).
Σταυρὸς σχηματιζόταν καὶ όταν, καθὼς λέγει ἡ παράδοση, οἱ δήμιοι πριόνιζαν τὸν προφήτη Ἠσαΐα.
Σταυρὸ σχημάτιζαν οἱ φλόγες μὲ τοὺς τρεῖς παῖδες στὴν κάμινο (Δαν. 3). Το σημείο του σταυρού έσωσε από τον αφανισμό και τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, τον προφήτη Δανιήλ καθώς και τους τρεις παίδες. Οι τρεις παίδες, Ανανίας, Αζαρίας και Μισαήλ μαζί με τον προφήτη Δανιήλ, έδρασαν στη Βαβυλώνα κατά την περίοδο της βαβυλωνίου αιχμαλωσίας. Όταν οι τρεις παίδες τοποθετήθηκαν στην κάμινο του πυρός σώθηκαν υψώνοντας χάρη στη θαυμαστή επέμβαση του Θεού (Δαν. 3,23), όπως και ο προφήτης Δανιήλ σώθηκε κατά τον ίδιο τρόπο όταν τοποθετήθηκε στο λάκκο των λεόντων (Δαν. 16-23). Φυσικά και σε αυτές τις περιπτώσεις για ακόμα μια φορά το βιβλικό κείμενο δεν παραθέτει την εικόνα της διάσωσης των τριών παίδων, όμως η εικόνα της σωτηρίας τους παρατίθεται στα λεγόμενα του Ανδρέα επισκόπου Κρήτης, ο οποίος αναφέρει ότι, αρχικά, οι τρεις παίδες και στη συνέχεια ο προφήτης Δανιήλ σώθηκαν επειδή σχημάτισαν με τα χέρια τους το σημείο του σταυρού, υψώνοντάς τα στον ουρανό (P.G. 97,1040-1041). Την ίδια παράδοση διασώζει και η υμνολογία της Εκκλησίας, η οποία κατά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως ψάλλει «χείρας εν τω λάκκω βληθείς των λεόντων ποτέ, ο μέγας εν Προφήταις, σταυροειδώς εκπετάσας, Δανιήλ αβλαβής εκ της τούτων καταβρώσεως σέσωσται» (Η’ ωδή κανόνος του όρθρου).
Ο Θεός ζήτησε από τον Αβράαμ να θυσιάσει το μοναχογιό του Ισαάκ. Ο Αβραάμ υπάκουσε. Μάλιστα ο Ισαάκ κουβάλησεστους ώμους τα ξύλα της θυσίας στον ανηφορικό τόπο προσφοράς του “ολοκαρπώματος”. Ο Ισαάκ θεωρείται τύπος Κυρίου και τα ξύλα που τοποθέτησε ο Αβραάμ για τη θυσία του υιού του Ισαάκ, προτυπώνουν το Σταυρό του Κυρίου. “Σταυρού τύπον εκπλήρου Ισαάκ” (Ανδρέας Κρήτης). “Εν τω Αβραάμ, το μυστήριον ενεργείται του Σταυρού, ο δε αυτού υιός ην τύπος του σταυρωθέντος ύστερον Χριστού” (Γρηγόριος Παλαμάς,). Σημειωτέον: ο υιός του Αβραάμ δεν πεθαίνει, ενώ ο Υιός του Θεού πεθαίνει στο Σταυρό.
O Ιωσήφ ο Πάγκαλος είναι τύπος τους σταυρωθέντος Χριστού.Αυτός λοιπόν αποτελεί προεικόνηση του Χριστού, διότι και Αυτός, αγαπητός γιός του Πατέρα, φθονήθηκε από τους ομοφύλους Του Ιουδαίους, πουλήθηκε από το μαθητή Του για τριάντα αργύρια και κλείσθηκε στο σκοτεινό λάκκο, τον τάφο.
Ο Μωυσής βόσκοντας τα πρόβατα του πεθερού του Ιοθόρ, βρέθηκε έκθαμβος ενώπιον της φλεγόμενης και μη καιόμενης βάτου (Έξοδος 3, 4-5). Στο γεγονός αυτό έχουμε τον τύπο ολόκληρης της ζωής του Λυτρωτού μας και συγχρόνως του σταυρού.
Όταν κατά τη κλήση του Προφήτη Ησαία, ένα Σεραφείμ τοποθέτησε δια τη λαβίδος άνθρακα στο στόμα του για να τον εξαγνίσει, ο άνθρακας αυτός προτυπώνει κατά τον Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως τον Σταυρό.
Προτύπωση του σταυρού ήταν και είναι όλα τα βρέφη που γεννήθηκαν και γεννιούνται. Βλέπουμε το κάθε βρέφος να μπουσουλάει και να να προσπαθεί να σηκωθεί στα πόδια του. Όταν δε καταφέρει να σηκωθεί φέρνει τα χέρια του στην έκταση για να ισορροπήσει. Σταυρώνεται, θα λέγαμε, για να στηριχτεί.
Ο Σταυρός εμφανιζόταν πάντοτε σε περιστάσεις δύσκολες, σε καιρούς θλίψεως έκτακτης η συνηθισμένης. Πάντοτε έδινε πνοή ελπίδος, της οποίας η δύναμη και το μέγεθος δεν εξηγούνται, αν εκληφθούν ως προερχόμενα μόνον από τα ορατά γεγονότα.
Η θλίψη, ο κίνδυνος, η ταλαιπωρία μπήκαν στη ζωή του ανθρώπου μετά τη διατάραξη των σχέσεών του με τον Θεό. Ο τύπος του σταυρού, που σώζει από τη δύσκολη θέση τους αφοσιωμένους δούλους του Θεού, δεν ήταν απλως μία σωτήρια επέμβασή του, αλλά μία επέμβασή του που εκφράζει πνεύμα συμφιλίωσης. Ήταν επανάληψη της υποσχέσεως του Θεού, ότι έρχεται η ημέρα της αποκαταστάσεως των σχέσεών μας˙ φθάνει ο καιρός της καταλλαγής του παραστρατημένου ανθρώπου με τον ουράνιο Πατέρα. Η καταλλαγή έμελλε να γίνει με το σταυρό, και τα προοίμια της καταλλαγής βεβαιώνονταν από τους τύπους του. «Ο του Χριστού σταυρός», λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, «προανεκηρύττετο και προετυπούτο μυστικως εκ γενεων αρχαίων, και ουδείς ποτε κατηλλάγη τω Θεώ χωρίς της του σταυρού δυνάμεως». Η δωρεά, που δόθηκε οριστικά με το σταυρό, δινόταν εν μέρει ως πρόγευση και ως εγγύηση της μεγάλης επαγγελίας.
