Πρίν την Ενανθρώπιση του Κυρίου - το σημείο του Σταυρού συναντάται συχνά χαραγμένο ή ζωγραφισμένο στα σπήλαια, σε τοιχογραφίες θηραμάτων και μάλιστα στα σημεία εκείνα που ο άνθρωπος της παλαιολιθικής εποχής επικέντρωνε όλες τις ψυχικές και πνευματικές του δυνάμεις, προκειμένου να τα καταδαμάσει και να τα καθυποτάξει, όπως και να κατευνάσει επίσης τα στοιχεια της φύσης.
Σημειώνοντας πάνω στα ογκώδη θηράματα το σημείο του Σταυρού, ο πρώτος άνθρωπος «απαθανάτιζε» τη δυνατότητα που είχε αποκτήσει μέσα από τη συνειδητοποίηση και ενεργοποίηση όλων των χαρισμάτων του, αλλά και την κοινωνική του οργάνωση να συλλαμβάνει, να σφαγιάζει, να τρώει και να εγκολπώνεται έτσι τον ίδιο το Θεό, δημιουργώντας μαζί του μια προσωπική σχέση «δούναι και λαβείν».
Πριν από είκοσι αιώνες ο σταυρός ήταν όργανο ατιμωτικής τιμωρίας και φρικτού θανάτου. Σήμερα ο σταυρός κυριαρχεί σ' ολόκληρη τη ζωή των πιστών χριστιανών, σ' ολόκληρη τη ζωή της Εκκλησίας μας, ως όργανο θυσίας, σωτηρίας, χαράς, αγιασμού και χάριτος. Όπως γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, «αυτό το καταραμένο και αποτρόπαιο σύμβολο της χειρότερης τιμωρίας τώρα έχει γίνει ποθητό και αξιαγάπητο».
Ο Θεός ευδόκησε να φανερώσει το μυστήριο του Σταυρού κατά τον πλέον εμφανή τρόπον, αφού ο ίδιος δέχθηκε να ανυψωθεί πάνω στο ξύλο του Σταυρού, για να αποκαλύψει έτσι το βαθύτατο νόημα του Σταυρού.
Ο Τίμιος Σταυρός είναι το αξιότερο σημείο και σύμβολο της πίστεώς μας. Το σημείο του σταυρού δεσπόζει στη ζωή της Εκκλησίας. Όλα τά άξια μυστήρια τελειώνονται με την επίκληση του Αγ. Πνεύματος και την σφραγίδα του Σταυρού. Όλες οι ιερατικές ευλογίες είναι σταυρικές. Οι Ι. Ναοί, τα ιερά σκεύη και τά άμφια αγιάζονται με τον Τίμιο Σταυρό. Δεν νοείται λειτουργική πράξη ή σύναξη των πιστών χωρίς την σφραγίδα του Τιμίου Σταυρού. Ο Σταυρός είναι και ο πιστότερος σύντροφος κάθε ορθοδόξου, από τη στιγμή που θα γεννηθούμε μέχρι το θάνατό μας. Και ο τάφος του Χριστιανού με το σταυρό ευλογείται. Γι' αυτό δεν νοείται Εκκλησία χωρίς το σταυρό του σταυρωθέντος Χριστού.
Εκτός από την αγία Τράπεζα, στις χειροτονίες των ιερέων, τη θεία λειτουργία, Το βλέπεις παντού: στα σπίτια, στις αγορές, στις ερημιές και στους δρόμους. στις θάλασσες, στα πλοία και στα νησιά. στα κρεβάτια και στα ενδύματα, στους γάμους, στα συμπόσια, στα χρυσά και τ' ασημένια σκεύη. στα κοσμήματα και στις τοιχογραφίες... Τόσο περιπόθητο σ' όλους έγινε το θαυμαστό αυτό δώρο, η ανέκφραστη αυτή χάρη. Πράγματι, όπου κι αν στρέψει κανείς το βλέμμα του, μέσα κι έξω από τον ναό, θα δει το σημείο του σταυρού. Σαν ορατό, σχηματικό σύμβολο, αλλά και σαν ιερή χειρονομία.
Γιατί όμως; Γιατί από τότε, που πάνω στον σταυρό καρφώθηκε και πέθανε για τη σωτηρία του κόσμου ο ίδιος ο Θεός, ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, το όργανο αυτό της τιμωρίας έγινε όργανο σωτηρίας. «... Ου γαρ έτι καταδίκης εστί τιμωρία, αλλά τρόπαιον εδείχθη ημίν σωτηρίας», λέει ένα τροπάριο. Το αντικείμενο της αισχύνης έγινε η δόξα της Εκκλησίας. Της κατάρας το σύμβολο, έγινε «αράς της αρχαίας λύτρον». Της οδύνης και του θανάτου το ξύλο, έγινε «χαράς σημείον» και «ζωής ταμείον». Και όλ' αυτά, επειδή πάνω στο ξύλο του σταυρού, μαζί με το πανάχραντο σώμα Του, ο Κύριος κάρφωσε και τις αμαρτίες μας. Όπως γράφει ο άγιος απόστολος Παύλος, μας χάρισε «πάντα τα παραπτώματα, εξαλείψας το καθ' ημών χειρόγραφον... προσηλώσας αυτό τω σταυρώ».
Ο Σταυρός του Χριστού, μας συμφιλίωσε με τον ουράνιο Πατέρα, από τον Οποίο μας είχε χωρίσει ο διάβολος, εξαπατώντας τους προπάτορες. Ο Σταυρός του Χριστού μας άνοιξε την βασιλεία των ουρανών, αφού μέχρι την σταύρωση Εκείνου ο άδης κατάπινε αχόρταγα ακόμη και τους δικαίους. Γι' αυτό έχει τόση δύναμη και χάρη. Έχει τη δύναμη και τη χάρη του Χριστού, που, όταν σταυρώθηκε, τη μεταβίβασε με τρόπο μυστικό και ακατάληπτο στον τίμιο σταυρό Του, όπως σοφά μας λέει και η υμνολογία: «Ο σταυρός σου, Χριστέ, ει και ξύλον οράται τη ουσία, αλλά θείαν περιβέβληται δυναστείαν και αισθητώς τω κόσμω φαινόμενος, νοητώς την ημών θαυματουργεί σωτηρίαν...».
Ο Σταυρός του Χριστού, είναι το Τίμιο Ξύλο, πάνω στο οποίο σταυρώθηκε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός για χάρη των ανθρώπων, για να καταστρέψει δηλαδή το θάνατο και να χαρίσει σε αυτούς την αιώνια ζωή. Για αυτό το λόγο η θέση του στη χριστιανική λατρεία είναι εξέχουσα από τα αποστολικά κιόλας χρόνια. Αυτό δικαιολογείται, επίσης, από τη σημασιοδότηση, που έλαβε με το πάθος του Κυρίου, ως σύμβολο της θυσίας και προεικόνιση της Ανάστασης.
Ο σταυρός λοιπόν έγινε το σύμβολο του ιδίου του Χριστού. Σύμβολο, που τρέμουν τα δαιμόνια.
Η λέξη «σταυρός» χρησιμοποιείται ήδη από τον Όμηρο, το Θουκυδίδη και τον Ηρόδοτο. Στην Καινή Διαθήκη, βέβαια, φορτίζεται σημασιολογικά με μια εντελώς νέα έννοια και γίνεται σύμβολο της δύναμης του Θεού και της σοφίας (Α’ Κορ. 1, 18-24).
Σημειώνοντας πάνω στα ογκώδη θηράματα το σημείο του Σταυρού, ο πρώτος άνθρωπος «απαθανάτιζε» τη δυνατότητα που είχε αποκτήσει μέσα από τη συνειδητοποίηση και ενεργοποίηση όλων των χαρισμάτων του, αλλά και την κοινωνική του οργάνωση να συλλαμβάνει, να σφαγιάζει, να τρώει και να εγκολπώνεται έτσι τον ίδιο το Θεό, δημιουργώντας μαζί του μια προσωπική σχέση «δούναι και λαβείν».
Πριν από είκοσι αιώνες ο σταυρός ήταν όργανο ατιμωτικής τιμωρίας και φρικτού θανάτου. Σήμερα ο σταυρός κυριαρχεί σ' ολόκληρη τη ζωή των πιστών χριστιανών, σ' ολόκληρη τη ζωή της Εκκλησίας μας, ως όργανο θυσίας, σωτηρίας, χαράς, αγιασμού και χάριτος. Όπως γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, «αυτό το καταραμένο και αποτρόπαιο σύμβολο της χειρότερης τιμωρίας τώρα έχει γίνει ποθητό και αξιαγάπητο».
Ο Θεός ευδόκησε να φανερώσει το μυστήριο του Σταυρού κατά τον πλέον εμφανή τρόπον, αφού ο ίδιος δέχθηκε να ανυψωθεί πάνω στο ξύλο του Σταυρού, για να αποκαλύψει έτσι το βαθύτατο νόημα του Σταυρού.
Ο Τίμιος Σταυρός είναι το αξιότερο σημείο και σύμβολο της πίστεώς μας. Το σημείο του σταυρού δεσπόζει στη ζωή της Εκκλησίας. Όλα τά άξια μυστήρια τελειώνονται με την επίκληση του Αγ. Πνεύματος και την σφραγίδα του Σταυρού. Όλες οι ιερατικές ευλογίες είναι σταυρικές. Οι Ι. Ναοί, τα ιερά σκεύη και τά άμφια αγιάζονται με τον Τίμιο Σταυρό. Δεν νοείται λειτουργική πράξη ή σύναξη των πιστών χωρίς την σφραγίδα του Τιμίου Σταυρού. Ο Σταυρός είναι και ο πιστότερος σύντροφος κάθε ορθοδόξου, από τη στιγμή που θα γεννηθούμε μέχρι το θάνατό μας. Και ο τάφος του Χριστιανού με το σταυρό ευλογείται. Γι' αυτό δεν νοείται Εκκλησία χωρίς το σταυρό του σταυρωθέντος Χριστού.
Εκτός από την αγία Τράπεζα, στις χειροτονίες των ιερέων, τη θεία λειτουργία, Το βλέπεις παντού: στα σπίτια, στις αγορές, στις ερημιές και στους δρόμους. στις θάλασσες, στα πλοία και στα νησιά. στα κρεβάτια και στα ενδύματα, στους γάμους, στα συμπόσια, στα χρυσά και τ' ασημένια σκεύη. στα κοσμήματα και στις τοιχογραφίες... Τόσο περιπόθητο σ' όλους έγινε το θαυμαστό αυτό δώρο, η ανέκφραστη αυτή χάρη. Πράγματι, όπου κι αν στρέψει κανείς το βλέμμα του, μέσα κι έξω από τον ναό, θα δει το σημείο του σταυρού. Σαν ορατό, σχηματικό σύμβολο, αλλά και σαν ιερή χειρονομία.
Γιατί όμως; Γιατί από τότε, που πάνω στον σταυρό καρφώθηκε και πέθανε για τη σωτηρία του κόσμου ο ίδιος ο Θεός, ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, το όργανο αυτό της τιμωρίας έγινε όργανο σωτηρίας. «... Ου γαρ έτι καταδίκης εστί τιμωρία, αλλά τρόπαιον εδείχθη ημίν σωτηρίας», λέει ένα τροπάριο. Το αντικείμενο της αισχύνης έγινε η δόξα της Εκκλησίας. Της κατάρας το σύμβολο, έγινε «αράς της αρχαίας λύτρον». Της οδύνης και του θανάτου το ξύλο, έγινε «χαράς σημείον» και «ζωής ταμείον». Και όλ' αυτά, επειδή πάνω στο ξύλο του σταυρού, μαζί με το πανάχραντο σώμα Του, ο Κύριος κάρφωσε και τις αμαρτίες μας. Όπως γράφει ο άγιος απόστολος Παύλος, μας χάρισε «πάντα τα παραπτώματα, εξαλείψας το καθ' ημών χειρόγραφον... προσηλώσας αυτό τω σταυρώ».
Ο Σταυρός του Χριστού, μας συμφιλίωσε με τον ουράνιο Πατέρα, από τον Οποίο μας είχε χωρίσει ο διάβολος, εξαπατώντας τους προπάτορες. Ο Σταυρός του Χριστού μας άνοιξε την βασιλεία των ουρανών, αφού μέχρι την σταύρωση Εκείνου ο άδης κατάπινε αχόρταγα ακόμη και τους δικαίους. Γι' αυτό έχει τόση δύναμη και χάρη. Έχει τη δύναμη και τη χάρη του Χριστού, που, όταν σταυρώθηκε, τη μεταβίβασε με τρόπο μυστικό και ακατάληπτο στον τίμιο σταυρό Του, όπως σοφά μας λέει και η υμνολογία: «Ο σταυρός σου, Χριστέ, ει και ξύλον οράται τη ουσία, αλλά θείαν περιβέβληται δυναστείαν και αισθητώς τω κόσμω φαινόμενος, νοητώς την ημών θαυματουργεί σωτηρίαν...».
Ο Σταυρός του Χριστού, είναι το Τίμιο Ξύλο, πάνω στο οποίο σταυρώθηκε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός για χάρη των ανθρώπων, για να καταστρέψει δηλαδή το θάνατο και να χαρίσει σε αυτούς την αιώνια ζωή. Για αυτό το λόγο η θέση του στη χριστιανική λατρεία είναι εξέχουσα από τα αποστολικά κιόλας χρόνια. Αυτό δικαιολογείται, επίσης, από τη σημασιοδότηση, που έλαβε με το πάθος του Κυρίου, ως σύμβολο της θυσίας και προεικόνιση της Ανάστασης.
Ο σταυρός λοιπόν έγινε το σύμβολο του ιδίου του Χριστού. Σύμβολο, που τρέμουν τα δαιμόνια.
Η λέξη «σταυρός» χρησιμοποιείται ήδη από τον Όμηρο, το Θουκυδίδη και τον Ηρόδοτο. Στην Καινή Διαθήκη, βέβαια, φορτίζεται σημασιολογικά με μια εντελώς νέα έννοια και γίνεται σύμβολο της δύναμης του Θεού και της σοφίας (Α’ Κορ. 1, 18-24).
