Πως όμως θα γίνει και για μας φυλακτήριο το σημείο του σταυρού; Πως θα γίνει στα χέρια μας φόβητρο των δαιμόνων; Αν το κάνουμε σωστά! Αν το κάνουμε, όπως μας παραδίδει και μας διδάσκει η αγία Εκκλησία μας, δηλαδή με πίστη, ευλάβεια, συναίσθηση, ιεροπρέπεια, ταπείνωση και διάκριση.
Πως δηλαδή;
Σχηματίζουμε με το χέρι μας το σχήμα του σταυρού επάνω μας, σαν τον σταυρό στον οποίο σταυρώθηκε ο Κύριος. Γι’ αυτό, δεν είναι σωστό να κάνουμε απλά μια αόριστη κίνηση (σα να «παίζουμε μαντολίνο», όπως λέει ο λαός). Αν «βαριόμαστε» ή ντρεπόμαστε να κάνουμε το σταυρό μας σωστά, κάνουμε ένα βήμα πίσω στη σχέση μας με το Θεό – και τα βήματα αυτά είναι τόσο πολύτιμα!…
Αρχίζουμε λοιπόν από τα απλά (όπως το σημείο του σταυρού) και μ’ αυτά ζητάμε βοήθεια από το Θεό, για να προχωρήσουμε στα δύσκολα.
Αρχικά ενώνουμε τα τρία πρώτα δάκτυλα του δεξιού χεριού, ομολογώντας έτσι την πίστη μας σ᾿ ένα Θεό, που είναι ταυτόχρονα και τρεις υποστάσεις, τρία πρόσωπα -ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα-, ομοούσια, ενωμένα μεταξύ τους «αχωρίστως» και «αδιαιρέτως». Διότι με την ένωσιν των τριών δακτύλων σημαδεύομεν την τρισυπόστατον θεότητα και το αδιαίρετον των τριών προσώπων και ότι ο Υιός σαρκωθείς ουκ απέστη του πατρικού κόλπου και τοις ανθρώποις ωμίλησε.
Τα άλλα δύο δάκτυλα, που ακουμπούν στην παλάμη, συμβολίζουν τις δύο φύσεις, δύο θελήσεις και δύο ενέργειες του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, δηλαδή τη θεία και την ανθρώπινη. Μ᾿ αυτό τον τρόπο κάνουμε μια συμβολική ομολογία της ορθοδόξου πίστεώς μας, που βάσεις και θεμέλιά της αποτελούν το τριαδολογικό και το χριστολογικό δόγμα.
Μετά φέρνουμε το χέρι στο μέτωπο, τη σωματική περιοχή της διανοητικής λειτουργίας, φανερώνοντας έτσι ότι αγαπούμε τον Θεό μ᾿ όλη τη διάνοιά μας, και ότι αφιερώνουμε σ᾿ Αυτόν όλες τις σκέψεις μας, «Με την έπαρσιν της δεξιάς χειρός εις το μέτωπον σημαδεύομεν, ότι ο Θεός ήταν εις τους ουρανούς ως Προάναρχος του Πατρός Λόγος μετά του ζωοποιού Πνεύματος συνδοξαζόμενος.
Το χέρι έρχεται κατόπιν στην κοιλία. Έτσι δηλώνουμε συμβολικά ότι προσφέρουμε στον Κύριο όλες τις επιθυμίες μας και όλα τα συναισθήματά μας και ότι δια την σωτηρίαν ημών ο Κύριος κατήλθεν εις την κοιλίαν την Παρθένου και έγινε άνθρωπος.
Μετά, φέρνουμε το χέρι στους ώμους, πρώτα στον δεξιό και μετά στον αριστερό, ομολογώντας έτσι ότι:
o κάθε σωματική μας δραστηριότητα ανήκει σ᾿ Εκείνον και
o ότι εσταυρώθη και απέθανε διά τας αμαρτίας ημών.
Είτα καταβιβάζοντες την χείρα εις την γην κάτω, δείχνουμε, ότι ετάφη και κατέβηκε στον άδη όπου ελύτρωσε τους απ' αιώνος δικαίους.
Και αύθις με την ανάβασιν της χειρός σημαίνομεν την ανάστασιν και την εις ουρανούς ανάληψιν.
Εκ του μετώπου μετά με την κατάβασιν πάλιν της χειρός εις την κοιλίαν δηλούμεν, ότι μέλλει πάλιν έρχεσθαι εις την γην κρίναι ζώντας και νεκρούς και με την ανάβασιν εις τον δεξιόν ώμον και αριστερόν δηλούμεν, ότι έχει να στήση τους μεν δικαίους εκ δεξιών αυτού, τους δε αμαρτωλούς εξ' αριστερών και δεόμεθα να αξιωθώμεν της εκ δεξιών αυτού παραστάσεως.
Ο σταυρός γίνεται με ευλάβειαν και σφραγίζομεν τον εαυτόν μας με το σημείον του Τιμίου Σταυρού τρείς φορές και σημαδεύομεν όλον το μυστήριον της ενσάρκου Οικονομίας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Μια άλλη συμπληρωματική ερμηνεία, θεολογικώτατη μέσα στην απλότητά της, μας δίνει στην πέμπτη διδαχή του ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός:
«Ακούσατε, χριστιανοί μου, πως πρέπει να γίνεται ο σταυρός και τι σημαίνει. Μας λέγει το άγιον Ευαγγέλιον πως η αγία Τριάς, ο Θεός, δοξάζεται εις τον ουρανόν περισσότερον από τους αγγέλους.
Τι πρέπει να κάμης και εσύ;
Σμίγεις τα τρία σου δάκτυλα με το δεξιόν το χέρι σου και, μην ημπορώντας να ανεβής εις τον ουρανόν να προσκυνήσης, βάνεις το χέρι σου εις το κεφάλι σου, διότι το κεφάλι σου είναι στρογγυλό και φανερώνει τον ουρανόν, και λέγεις με το στόμα: Καθώς εσείς οι άγγελοι δοξάζετε την αγίαν Τριάδα εις τον ουρανόν, έτσι και εγώ, ως δούλος ανάξιος, δοξάζω και προσκυνω την αγίαν Τριάδα. Καί καθώς αυτά τα δάκτυλα είναι τρία -είναι ξεχωριστά, είναι και μαζί- έτσι είναι και η αγία Τριάς, ο Θεός, τρία πρόσωπα και ένας μόνος Θεός.
Κατεβάζεις το χέρι σου από το κεφάλι σου και το βάνεις εις την κοιλίαν σου και λέγεις: Σε προσκυνώ και σε λατρεύω, Κύριέ μου, ότι κατεδέχθης και εσαρκώθης εις την κοιλίαν της Θεοτόκου διά τας αμαρτίας μας.
Το βάζεις πάλιν εις τον δεξιόν σου ώμον και λέγεις: Σε παρακαλώ, Θεέ μου, να με συγχωρήσης και να με βάλης εις τα δεξιά με τους δικαίους.
Βάνοντάς το πάλι εις τον αριστερόν ώμον, λέγεις: Σε παρακαλώ, Κύριέ μου, μη με βάλης εις τα αριστερά με τους αμαρτωλούς.
Έπειτα, κύπτοντας κάτω εις την γην: Σε δοξάζω, Θεέ μου, σε προσκυνώ και σε λατρεύω ότι, καθώς εβάλθηκες εις τον τάφον, έτσι θα βαλθώ και εγώ. Και όταν σηκώνεσαι ορθός, φανερώνεις την Ανάστασιν, και λέγεις: Σε δοξάζω, Κύριέ μου, σε προσκυνώ και σε λατρεύω, πως αναστήθηκες από τους νεκρούς, διά να μας χαρίσης την ζωήν την αιώνιον. Αυτό σημαίνει ο πανάγιος σταυρός.»
Το σημείο του σταυρού κλείνει μέσα του όλα τα σωτηριώδη γεγονότα, που οικονόμησε η άπειρη αγάπη του Θεού για τον «πεπτωκότα» άνθρωπο. Γι᾿ αυτό ακριβώς είναι σημείο σωτήριο, σημείο ζωοποιό, σημείο αγιαστικό, «νικοποιόν όπλον» (άγιος Σωφρόνιος Ιεροσολύμων), «των κακών αλεξιτήριον» (άγιος Γρηγόριος Νύσσης), «κεφάλαιον των αγαθών απάντων» (άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος) για τους χριστιανούς. Οι χριστιανοί λοιπόν πρέπει να τον έχουν στο σπίτι τους και να φορούν επάνω τους τον Σταυρόν προς ένδειξιν, ότι είναι χριστιανοί και προς αποτροπήν κάθε κακού» και αν τον χρησιμοποιούν όσο μπορούν πιο συχνά, αγιάζοντας μ᾿ αυτό κάθε πτυχή της καθημερινής και της πνευματικής ζωής.
Οι Λατίνοι μας κατηγορούν γιατί δεν βάζουμε πρώτα στον αριστερό ώμο το χέρι μας, όταν κάνομε τον σταυρό μας και μετα στον δεξιό ώμο, όπως κάνουν εκείνοι.
Δυστυχώς δεν γνωρίζουν τι λένε.
Κάνουμε τον σταυρό μας και εντυπώνουμε ουσιαστικά τον σταυρωθέντα Χριστό στον εαυτό μας. Επειδή ο Χριστός έβλεπε προς δυσμάς, όταν σταυρώθηκε, εμείς δε βλέποντας ανατολικά, όταν προσκυνούμε, έστι ώστε ο αριστερός ώμος του Χριστού να πέφτει στον δικό μας δεξιό και ο δεξιός εκείνου να πέφτει στον δικό μας αριστερό. Έτσι όταν εμείς βάζουμε το χέρι στο δεξιό μας ώμο, το βάζομε στον αριστερό του Χριστού και όταν το βάζομε στον αριστερό μας ώμο, είναι σαν να τον βάζομε στο δεξιό ώμο του Χριστού.
Πως δηλαδή;
Σχηματίζουμε με το χέρι μας το σχήμα του σταυρού επάνω μας, σαν τον σταυρό στον οποίο σταυρώθηκε ο Κύριος. Γι’ αυτό, δεν είναι σωστό να κάνουμε απλά μια αόριστη κίνηση (σα να «παίζουμε μαντολίνο», όπως λέει ο λαός). Αν «βαριόμαστε» ή ντρεπόμαστε να κάνουμε το σταυρό μας σωστά, κάνουμε ένα βήμα πίσω στη σχέση μας με το Θεό – και τα βήματα αυτά είναι τόσο πολύτιμα!…
Αρχίζουμε λοιπόν από τα απλά (όπως το σημείο του σταυρού) και μ’ αυτά ζητάμε βοήθεια από το Θεό, για να προχωρήσουμε στα δύσκολα.
Αρχικά ενώνουμε τα τρία πρώτα δάκτυλα του δεξιού χεριού, ομολογώντας έτσι την πίστη μας σ᾿ ένα Θεό, που είναι ταυτόχρονα και τρεις υποστάσεις, τρία πρόσωπα -ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα-, ομοούσια, ενωμένα μεταξύ τους «αχωρίστως» και «αδιαιρέτως». Διότι με την ένωσιν των τριών δακτύλων σημαδεύομεν την τρισυπόστατον θεότητα και το αδιαίρετον των τριών προσώπων και ότι ο Υιός σαρκωθείς ουκ απέστη του πατρικού κόλπου και τοις ανθρώποις ωμίλησε.
Τα άλλα δύο δάκτυλα, που ακουμπούν στην παλάμη, συμβολίζουν τις δύο φύσεις, δύο θελήσεις και δύο ενέργειες του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, δηλαδή τη θεία και την ανθρώπινη. Μ᾿ αυτό τον τρόπο κάνουμε μια συμβολική ομολογία της ορθοδόξου πίστεώς μας, που βάσεις και θεμέλιά της αποτελούν το τριαδολογικό και το χριστολογικό δόγμα.
Μετά φέρνουμε το χέρι στο μέτωπο, τη σωματική περιοχή της διανοητικής λειτουργίας, φανερώνοντας έτσι ότι αγαπούμε τον Θεό μ᾿ όλη τη διάνοιά μας, και ότι αφιερώνουμε σ᾿ Αυτόν όλες τις σκέψεις μας, «Με την έπαρσιν της δεξιάς χειρός εις το μέτωπον σημαδεύομεν, ότι ο Θεός ήταν εις τους ουρανούς ως Προάναρχος του Πατρός Λόγος μετά του ζωοποιού Πνεύματος συνδοξαζόμενος.
Το χέρι έρχεται κατόπιν στην κοιλία. Έτσι δηλώνουμε συμβολικά ότι προσφέρουμε στον Κύριο όλες τις επιθυμίες μας και όλα τα συναισθήματά μας και ότι δια την σωτηρίαν ημών ο Κύριος κατήλθεν εις την κοιλίαν την Παρθένου και έγινε άνθρωπος.
Μετά, φέρνουμε το χέρι στους ώμους, πρώτα στον δεξιό και μετά στον αριστερό, ομολογώντας έτσι ότι:
o κάθε σωματική μας δραστηριότητα ανήκει σ᾿ Εκείνον και
o ότι εσταυρώθη και απέθανε διά τας αμαρτίας ημών.
Είτα καταβιβάζοντες την χείρα εις την γην κάτω, δείχνουμε, ότι ετάφη και κατέβηκε στον άδη όπου ελύτρωσε τους απ' αιώνος δικαίους.
Και αύθις με την ανάβασιν της χειρός σημαίνομεν την ανάστασιν και την εις ουρανούς ανάληψιν.
Εκ του μετώπου μετά με την κατάβασιν πάλιν της χειρός εις την κοιλίαν δηλούμεν, ότι μέλλει πάλιν έρχεσθαι εις την γην κρίναι ζώντας και νεκρούς και με την ανάβασιν εις τον δεξιόν ώμον και αριστερόν δηλούμεν, ότι έχει να στήση τους μεν δικαίους εκ δεξιών αυτού, τους δε αμαρτωλούς εξ' αριστερών και δεόμεθα να αξιωθώμεν της εκ δεξιών αυτού παραστάσεως.
Ο σταυρός γίνεται με ευλάβειαν και σφραγίζομεν τον εαυτόν μας με το σημείον του Τιμίου Σταυρού τρείς φορές και σημαδεύομεν όλον το μυστήριον της ενσάρκου Οικονομίας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Μια άλλη συμπληρωματική ερμηνεία, θεολογικώτατη μέσα στην απλότητά της, μας δίνει στην πέμπτη διδαχή του ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός:
«Ακούσατε, χριστιανοί μου, πως πρέπει να γίνεται ο σταυρός και τι σημαίνει. Μας λέγει το άγιον Ευαγγέλιον πως η αγία Τριάς, ο Θεός, δοξάζεται εις τον ουρανόν περισσότερον από τους αγγέλους.
Τι πρέπει να κάμης και εσύ;
Σμίγεις τα τρία σου δάκτυλα με το δεξιόν το χέρι σου και, μην ημπορώντας να ανεβής εις τον ουρανόν να προσκυνήσης, βάνεις το χέρι σου εις το κεφάλι σου, διότι το κεφάλι σου είναι στρογγυλό και φανερώνει τον ουρανόν, και λέγεις με το στόμα: Καθώς εσείς οι άγγελοι δοξάζετε την αγίαν Τριάδα εις τον ουρανόν, έτσι και εγώ, ως δούλος ανάξιος, δοξάζω και προσκυνω την αγίαν Τριάδα. Καί καθώς αυτά τα δάκτυλα είναι τρία -είναι ξεχωριστά, είναι και μαζί- έτσι είναι και η αγία Τριάς, ο Θεός, τρία πρόσωπα και ένας μόνος Θεός.
Κατεβάζεις το χέρι σου από το κεφάλι σου και το βάνεις εις την κοιλίαν σου και λέγεις: Σε προσκυνώ και σε λατρεύω, Κύριέ μου, ότι κατεδέχθης και εσαρκώθης εις την κοιλίαν της Θεοτόκου διά τας αμαρτίας μας.
Το βάζεις πάλιν εις τον δεξιόν σου ώμον και λέγεις: Σε παρακαλώ, Θεέ μου, να με συγχωρήσης και να με βάλης εις τα δεξιά με τους δικαίους.
Βάνοντάς το πάλι εις τον αριστερόν ώμον, λέγεις: Σε παρακαλώ, Κύριέ μου, μη με βάλης εις τα αριστερά με τους αμαρτωλούς.
Έπειτα, κύπτοντας κάτω εις την γην: Σε δοξάζω, Θεέ μου, σε προσκυνώ και σε λατρεύω ότι, καθώς εβάλθηκες εις τον τάφον, έτσι θα βαλθώ και εγώ. Και όταν σηκώνεσαι ορθός, φανερώνεις την Ανάστασιν, και λέγεις: Σε δοξάζω, Κύριέ μου, σε προσκυνώ και σε λατρεύω, πως αναστήθηκες από τους νεκρούς, διά να μας χαρίσης την ζωήν την αιώνιον. Αυτό σημαίνει ο πανάγιος σταυρός.»
Το σημείο του σταυρού κλείνει μέσα του όλα τα σωτηριώδη γεγονότα, που οικονόμησε η άπειρη αγάπη του Θεού για τον «πεπτωκότα» άνθρωπο. Γι᾿ αυτό ακριβώς είναι σημείο σωτήριο, σημείο ζωοποιό, σημείο αγιαστικό, «νικοποιόν όπλον» (άγιος Σωφρόνιος Ιεροσολύμων), «των κακών αλεξιτήριον» (άγιος Γρηγόριος Νύσσης), «κεφάλαιον των αγαθών απάντων» (άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος) για τους χριστιανούς. Οι χριστιανοί λοιπόν πρέπει να τον έχουν στο σπίτι τους και να φορούν επάνω τους τον Σταυρόν προς ένδειξιν, ότι είναι χριστιανοί και προς αποτροπήν κάθε κακού» και αν τον χρησιμοποιούν όσο μπορούν πιο συχνά, αγιάζοντας μ᾿ αυτό κάθε πτυχή της καθημερινής και της πνευματικής ζωής.
Οι Λατίνοι μας κατηγορούν γιατί δεν βάζουμε πρώτα στον αριστερό ώμο το χέρι μας, όταν κάνομε τον σταυρό μας και μετα στον δεξιό ώμο, όπως κάνουν εκείνοι.
Δυστυχώς δεν γνωρίζουν τι λένε.
Κάνουμε τον σταυρό μας και εντυπώνουμε ουσιαστικά τον σταυρωθέντα Χριστό στον εαυτό μας. Επειδή ο Χριστός έβλεπε προς δυσμάς, όταν σταυρώθηκε, εμείς δε βλέποντας ανατολικά, όταν προσκυνούμε, έστι ώστε ο αριστερός ώμος του Χριστού να πέφτει στον δικό μας δεξιό και ο δεξιός εκείνου να πέφτει στον δικό μας αριστερό. Έτσι όταν εμείς βάζουμε το χέρι στο δεξιό μας ώμο, το βάζομε στον αριστερό του Χριστού και όταν το βάζομε στον αριστερό μας ώμο, είναι σαν να τον βάζομε στο δεξιό ώμο του Χριστού.
