Ύστερα απ᾿ αυτά όμως, εύλογα μας γεννιέται το ερώτημα: Αν έχει τόση χάρη και τόση δύναμη το σημείο του σταυρού, γιατί δεν μπορούμε κι εμείς όλοι ν᾿ απολαύσουμε πάντοτε τις ευλογίες και τις δωρεές του;
Δεν είναι δύσκολη η απάντηση: Επειδή δεν το χρησιμοποιούμε σωστά, όπως πρέπει, όπως θέλει ο Θεός και η Εκκλησία. Θ᾿ αναφερθούμε ενδεικτικά μόνο σε τέσσερις αιτίες:
α) Ίσως επειδή είμαστε ολιγόπιστοι και χλιαροί. Δεν κάνουμε το σημείο του σταυρού με ζωντανή πίστη στον εσταυρωμένο Κύριο και στη δύναμη της χάριτος του σταυρού Του.
β) Ίσως επειδή δεν έχουμε ταπεινοφροσύνη. Έτσι, αν ο Κύριος ενεργοποιήσει τη δύναμη του σημείου του σταυρού Του, υπάρχει κίνδυνος να πέσουμε σε υπερηφάνεια, θεωρώντας τις συνέπειες αυτής της θείας δυνάμεως ως δικά μας κατορθώματα.
γ) Ίσως για τη σκληροκαρδία, την αμαρτωλότητα και την αμετανοησία μας. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, πρέπει, «να έχωμεν το χέρι μας καθαρόν από αμαρτίες και αμόλυντο, και τότε, ωσάν κάνωμεν τον σταυρόν, κατακαίεται ο διάβολος και φεύγει. Ειδέ και είμεσθεν μεμολυσμένοι με αμαρτίες, δεν πιάνεται ο σταυρός, όπου κάνωμεν... (και τότε) οι δαίμονες δεν φοβούνται.».
δ) Τέλος, ίσως επειδή δεν κάνουμε το σημείο του σταυρού σωστά, με τον τρόπο που μας έχει παραδώσει η αγία Εκκλησία μας, προσβάλλοντας έτσι την ιερότητά του και τον ίδιο τον Κύριο.
Αυτό το τελευταίο πρέπει να το προσέξουμε πολύ. Πάρα πολύ. Όλοι μας - κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί - είμαστε ένοχοι, άλλος λίγο, άλλος πολύ, για απρόσεκτη ή μηχανική ή και ασεβή εκτέλεση του σημείου του σταυρού πάνω στο σωμα μας.
Ορισμένοι κινούν βιαστικά το χέρι πάνω στο στήθος ή και στον αέρα, χωρίς ν᾿ ακουμπούν καθόλου το σώμα τους, άλλοτε σχηματίζοντας τρίγωνο ή Χ, και άλλοτε παίζοντας, θαρρείς, κιθάρα. Πως να χαρακτηρίσει κανείς μια τέτοια άσκοπη και ακατανόητη κίνηση, που φτάνει στα όρια της βλασφημίας; Βαρύς, μα αληθινός, είναι ο λόγος του ιερού Χρυσοστόμου, που γράφει κάπου ότι ο ίδιος ο διάβολος κινεί το χέρι των απρόσεκτων αυτών χριστιανών, για να χλευάσει το πανίερο σύμβολο του τιμίου σταυρού και για να κολάσει τους ιδίους!
Κάποιοι χριστιανοί πάλι πέφτουν σε άλλο σφάλμα. Είναι εκείνοι που έρχονται στην εκκλησία, στέκονται συνήθως σε εμφανή σημεία, και εκεί, μπροστά σε όλους, με κούφια επιδεικτικότητα, λυγίζουν τη μέση σε βαθιές μετάνοιες, απλώνουν ανεξέλεγκτά τα χέρια πέρα-δώθε και σταυροκοπιούνται με κινήσεις πληθωρικές, αδιάκριτες, κάποτε μάλιστα και γελοίες.
Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία χριστιανών, που αποφεύγουν εντελώς να κάνουν το σημείο του σταυρού, και μάλιστα δημόσια. Είναι εκείνοι, που ντρέπονται να ομολογήσουν την πίστη τους στον Χριστό και στον σταυρό Του. Φοβούνται την ειρωνεία, την περιφρόνηση, τη χλεύη των ανθρώπων του κόσμου. Αγαπούν, όπως γράφει ο άγιος ευαγγελιστής Ιωάννης, «την δόξαν των ανθρώπων μάλλον ήπερ την δόξαν του Θεού». Αν ανήκουμε σ᾿ αυτούς, ας θυμηθούμε την παραγγελία του αγίου αποστόλου Παύλου, «μη συσχηματίζεσθε τω αιώνι τούτω», καθώς και τη σοβαρή προειδοποίηση του ιδίου του Κυρίου, «πας ούν όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν των ανθρώπων, ομολογήσω καγώ εν αυτώ έμπροσθεν του πατρός μου του εν ουρανοίς, όστις δ᾿ αν αρνήσηταί με έμπροσθέν των ανθρώπων, αρνήσομαι αυτόν καγώ έμπροσθέν του πατρός μου του εν ουρανοίς.» και, πέρα απ᾿ αυτά, ας συνειδητοποιήσουμε ότι στερούμε τον εαυτό μας και από ένα πανίσχυρο όπλο κατά των πειρασμών, των παθών, των ασθενειών και των δαιμόνων. Ας προσέξουμε τι μας συμβουλεύει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: «Μη ντρεπόμαστε τον σταυρό του Χριστού. Κι αν άλλος ντρέπεται και τον κρύβει, εσύ κάνε φανερά τον σταυρό σου, για να δουν οι δαίμονες το σημείο αυτό του βασιλιά Χριστού, και να φύγουν μακριά, τρέμοντας. Κάνε μάλιστα το σημείο του σταυρού συχνά, είτε τρως, είτε πίνεις, είτε κάθεσαι, είτε ξαπλώνεις, είτε σηκώνεσαι, είτε μιλάς, είτε περπατάς, δηλαδή σε κάθε περίσταση. Γιατί όποιος σταυρώνεται εδώ στη γη, βρίσκεται νοερά πάνω στον ουρανό... Είναι μεγάλο το φυλακτήριο. Δωρεάν το παίρνουν οι φτωχοί και άκοπα οι άρρωστοι, επειδή η χάρη του προέρχεται από τον Θεό. Σημάδι είναι των πιστών και φόβος των δαιμόνων.»
Ο Τίμιος Σταυρός είναι άξιος κάθε τιμής, ευλαβείας και προσκυνήσεως για τον Κύριο που σταυρώθηκε επάνω σ᾽ αυτόν.
Καί πως όχι; Ο σταυρός, η θυσία του Θεανθρώπου επάνω σ᾽ αυτόν, είναι το μέσο της λυτρώσεως του ανθρώπου από την εξουσία του θανάτου και της αμαρτίας. Ο σταυρός είναι η αήττητη σημαία του Ναζωραίου, το ιερώτερο σύμβολο της πίστεώς μας.
Ο σταυρός είναι το διακριτικό γνώρισμα των Χριστιανών. Όπως οι βοσκοί έχουν συνήθεια στα δικά τους πρόβατα να βάζουν ένα σημάδι, για να τα ξεχωρίσουν από τα ξένα, έτσι και ο δικός μας βοσκός, «ο ποιμήν ο καλός» (Ιω. 10,11,14), ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, στα δικά του λογικά πρόβατα, εκείνους δηλαδή που εξαγόρασε με το αίμα του από τις αγορές της ειδωλολατρίας και της απιστίας, τους σφραγίζει, για να διακρίνονται από τους απίστους. Τούς σφραγίζει – πότε; κατά την ιερά ώρα του βαπτίσματος. Ο ιερεύς κάνει το σημείο του σταυρού και σφρα γίζει τον βαπτιζόμενο στο μέτωπο, στο στήθος, στο στόμα, στη μύτη, στα αυτιά, στα χέρια, στα πόδια, στα πέλματα, σφραγίζει ολόκληρο τον άνθρωπο από την κορυφή μέχρι τα νύχια. Ο σταυρός είναι σφραγίδα σε όλες τίς αισθήσεις. Από τότε ο βαπτιζόμενος δεν ανήκει στον εαυτό του, ούτε στον κόσμο, ούτε στον εωσφόρο τον κοσμοκράτορα. Ανήκει εξ’ ολοκλήρου στον Κύριο. Είναι κτήμα του, πρόβατο της αγίας ποίμνης του.
Φέρει επάνω του τη σφραγίδα του. Ποιος μπορεί να του κάνει κακό; Μπορεί κι αυτός να λέει το λόγο του ψαλμωδού «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει. εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν, επί ύδατος αναπαύσεως εξέθρεψέ με, την ψυχήν μου επέστρεψεν».Ψαλμ. ΚΒ 22.
Χριστιανέ, το σκέφτηκες; τι τιμή να είσαι πρόβατο του Χριστού σφραγισμένο! Αλλά και τι ασφάλεια! Λένε, ότι υπήρχε ένα ωραίο ελάφι που έφερε πάνω του μια πινακίδα με τις λέξεις «Είμαι του καίσαρος» και κανένας κυνηγός δεν τολμούσε να το πειράξει και ο Χριστιανός φέρει τη σφραγίδα του Λυτρωτού, το σημείο του τιμίου σταυρού, και όταν «περιπατεί αξίως της κλήσεως» (Εφ. 4,1), διατελεί υπό την προστασία του Κυρίου και κανείς δεν μπορεί να του κάνει κακό, εάν δεν επιτρέψει Εκείνος. Η Παρακλητική ψάλλει κατανυκτικά. «Έδωκας σημείωσιν τοις φοβουμένοις σε, Κύριε, τον σταυρόν σου τον τίμιον...». Ο σταυρός είναι η βασιλική σφραγίδα των Χριστιανών.
Από τις πρώτες ημέρες της εμφανίσεως της Εκκλησίας, οι Χριστιανοί απέδιδαν εξαιρετική τιμή στο σταυρό. Στην εποχή των διωγμών προτιμούσαν να υποστούν τα φρικτότερα μαρτύρια παρά να καταπατήσουν τον τύπο του σταυρού. Η καταπάτηση του σταυρού ισοδυναμούσε με άρνηση του Χριστού. Οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων ζούσαν, ανέπνεαν και πέθαιναν μέσα στην μυροβόλο ατμόσφαιρα του σταυρού, και καθένας από αυτούς μπορούσε μαζί με τον απόστολο Παύλο να λέει: «Χριστώ συνεσταύρωμαι, ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός, ο δε νυν ζω εν σαρκί, εν πίστει ζω τη του υιού του Θεού του αγαπήσαντός με και παραδόντος εαυτόν υπέρ εμού»(Γαλ. 2,20).
Ο σταυρός ετιμάτο τότε «και νω και καρδία και γλώσση και αισθήσει» (ΟΓ΄ καν. της ΣΤ΄ Οικ. Συν.). Ετιμάτο με το νού. Όταν οι Χριστιανοί νοερά μεταφέρονταν στο Γολγοθά και θυμούνταν το δράμα των δραμάτων, αναλογιζόμενοι τι αγαθά απέρρευσαν και απορρέουν συνεχώς και αδιαλείπτως από την αστείρευτη πηγή, που άνοιξε ο σταυρός, έμεναν έκθαμβοι εμπρός στο μυστήριο, θαυμάζοντας τη σοφία και τη δύναμη του Θεού που εκδηλώθηκαν εν αυτώ. Όχι η φιλοσοφία του Πλάτωνος, αλλά η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού.
Ο Ιωάννης ο Βοστρηνός, άνθρωπος άγιος και με εξουσία κατά πνευμάτων ακαθάρτων, ρώτησε δαίμονες που κατοικούσαν μέσα σε κόρες και που εξ αιτίας τους ήταν κυριευμένες από μανία και υπέφεραν φοβερά, και τους είπε: Ποια πράγματα φοβάστε από τους Χριστιανούς; Και αυτοί απάντησαν: Ἐχετε πράγματι τρία μεγάλα πράγματα.
. Εκείνο που φοράτε στο λαιμό σας.
. Εκείνο που λούζεστε στην Εκκλησία κι
. Εκείνο που τρώτε στη Λειτουργία.
Αυτός ρώτησε πάλι; Ποιο από τα τρία αυτά φοβάστε περισσότερο; Και αποκρίθηκαν: Αν φυλάγατε καλά εκείνο που μεταλαμβάνετε, κανένας από εμάς δεν θα μπορούσε να βλάψει Χριστιανό». Αυτά λοιπόν που φοβούνται περισσότερο οι δαίμονες είναι ο Σταυρός, το Βάπτισμα και η Θεία Κοινωνία.
Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει σχετικά με τον Σταυρό: εορτάζωμεν μη εν ζύμη παλαιά... αλλ' εν αζύμοις ειλικρίνειας και αληθείας (Α' Κορ. 5, 8, M.P.G. 49, 399). Ως αιτία του εορτασμού προβάλλει το ότι το Πάσχα ημών υπέρ ημών ετύθη Χριστός (Α' Κορ. 5, 7).
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιησούς Χριστός έγινε και θυσία και ιερέας, ενώ ο Σταυρός κατέστη το θυσιαστήριο. Η θυσία έγινε έξω από την πόλη και τα τείχη, διότι ήταν καθολική και διότι ήταν προσφορά για όλη την γη και όχι μόνο για τους Ιουδαίους. Επειδή, λοιπόν, ο Χριστός καθάρισε όλη την οικουμένη από την αμαρτία, όλος ο κόσμος έγινε χώρος προσευχής. Αυτή είναι και η έννοια των λόγων του Αποστόλου Παύλου βούλομαι ουν προσεύχεσθαι τους άνδρας εν παντί τόπω, επαίροντας όσιους χείρας (Α' Τιμ. 2, 8, M.P.G. 49, 401).
Αλλά το ύψιστο κατόρθωμα του Σταυρού ήταν το άνοιγμα του Παραδείσου. Ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος εισήχθη στον Παράδεισο, ήταν ένας ληστής, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Χριστού «σήμερον μετ' εμού έση εν τω παραδείσω» (Λουκ. 23, 43, πρβλ. M.P.G. 49, 401). Όταν οι Πρωτόπλαστοι εκδιώχτηκαν από τον Παράδεισο, τάχτηκαν τα Χερουβείμ να τον τηρούν. Όμως ο Ιησούς ήταν Κύριος των Χερουβείμ. Εκεί εστρέφετο η φλογίνη ρομφαία, ενώ τώρα ο ίδιος ο Θεάνθρωπος αποδείχτηκε εξουσιαστής της φλόγας, της γέενας του πυρός, της ζωής και του θανάτου. Έτσι, όταν εισήλθε στον Παράδεισο, έλαβε τον ληστή μαζί Του, όχι καταπατώντας αυτόν, αλλά τιμώντας (τον Παράδεισο) με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο οδήγησε τελώνες και πόρνες, όταν βρισκόταν στην γη, ώστε να φανούν άξιοι αυτής της τιμής (Ματθ. 21, 31, πρβλ. M.P.G. 49, 401). Ο μαθητής του Χριστού, Πέτρος φοβήθηκε μία υπηρέτρια.
Ο ληστής έβλεπε όλο τον Ισραηλιτικό λαό να φωνάζει και να βλασφημεί, όμως δεν περιφρόνησε τον εξευτελιζόμενο Εσταυρωμένο, αλλά, αφού παραμέρισε όλα αυτά με τα μάτια της πίστης, αναγνώρισε τον Κύριο ως Δεσπότη των Ουρανών, και ομολόγησε Αυτόν με την έκφραση «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» (Λουκ. 23, 42, M.P.G. 49, 402). Είναι όντως χαρακτηριστική η διαφορά του ευγνώμονος ληστού από τον άλλο ληστή. Και οι δύο βρίσκονταν στον Σταυρό, αλλά ο ένας σώθηκε, ενώ ο άλλος οδηγήθηκε στην κόλαση. Ο ένας φέρθηκε με ευγνωμοσύνη, ενώ ο άλλος λοιδορούσε τον Ιησού.
Η μεγάλη φιλανθρωπία του Ιησού φαίνεται όχι μόνο από την Σταυρική Του θυσία, αλλά και από τα λόγια Του στον Σταυρό. Διότι, παρ' όλο που χλευαζόταν και διεκωμωδείτο, συγχώρησε τους σταυρωτές Του με τα χαρακτηριστικά λόγια: «πάτερ, άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκ. 23, 34, M.P.G. 49, 405). Ενώ οι σταυρωτές Του βλασφημούσαν λέγοντας «ει υιός ει του Θεού, κατάβηθι από του σταυρού», (Ματθ. 27, 40, M.P.G. 49, 405), Εκείνος δεν κατέβαινε από τον Σταυρό, ακριβώς επειδή είναι Υιός του Θεού και ήλθε στην γη, για να σώσει τον κόσμο. Έτσι, με την συγχώρεση των σταυρωτών Του, έδωσε την δυνατότητα της άφεσης των αμαρτιών στον Απόστολο Παύλο και στους μύριους Ιουδαίους, οι οποίοι πίστεψαν σ' Αυτόν.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καλεί τον κάθε πιστό χριστιανό να μιμηθεί τον Ιησού στο να προσεύχεται για τους εχθρούς του (πρβλ. M.P.G. 49, 405). Το παράδειγμα του Κυρίου μιμήθηκε ο Στέφανος, όταν κατά την στιγμή του λιθοβολισμού του έλεγε «Κύριε, μη στήσης αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην (Πρ. 7, 60, M.P.G. 49, 405). Αλλά και ο Απόστολος Παύλος έγραψε ότι «ηυχόμην γαρ εγώ αυτός ανάθεμα είναι υπέρ των αδελφών μου, των συγγενών μου κατά σάρκα» (Ρωμ. 9, 3, M.P.G. 49, 406). Εκείνο όμως, το οποίο είναι άξιο θαυμασμού, είναι ότι ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει η αγάπη προς τους εχθρούς, παρά την ρητή διαβεβαίωση ότι οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος (Εξ. 21, 24, Λευιτ. 24, 20, M.P.G. 49, 406).
Ομοίως ο Δαβίδ, όταν επαναστάτησε εναντίον του ο στρατός με τον γιό του Αβεσαλώμ, και ο Θεός ήταν έτοιμος να τιμωρήσει τους στασιαστές, είπε προς τον Θεό ότι ιδού εγώ ειμί ηδίκησα και εγώ ειμί ο ποιμήν εκακοποίησα, και ούτοι τα πρόβατα τι εποίησαν; γενέσθω δη η χειρ σου, εν εμοί και εν τω οίκω του πατρός μου (Βασ. Β 24, 17, M.P.G. 49, 406). Ο Σαμουήλ ο προφήτης, όταν ατιμάστηκε από τους Ιουδαίους, είπε τι δεν θέλησε να αμαρτάνει με το να σταματήσει να προσεύχεται στον Θεό γι αυτούς (πρβλ. M.P.G. 49, 406), διότι ως αμαρτία θεωρούσε την έλλειψη προσευχής για τους εχθρούς. Ομοίως και ο Στέφανος και ο Απ. Παύλος και άλλοι ιεροί άνδρες της Αγίας Γραφής συγχώρησαν τους εχθρούς τους.
Συνεπώς και εμείς οι υπόλοιποι χριστιανοί δεν θα συγχωρεθούμε από τον Θεό, εάν δεν ευχόμαστε υπέρ των έχθρων μας. Διότι, εάν προσευχόμαστε μόνον για τους φίλους μας, δεν θα γίνομε ανώτεροι από τους ειδωλολάτρες και τους τελώνες. Αν αντίθετα αγαπήσομε τους εχθρούς μας, θα γίνομε όμοιοι με τον Θεό, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ιησού Χριστού τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους (Ματθ. 5, 45, M.P.G. 49, 408).
Υπάρχουν διάφοροι σταυροί. Υπάρχουν σταυροί, που έχουν εξαιρετικά μεγάλο βάρος, όπως οι σταυροί των Αγίων μαρτύρων, των Οσίων και των μεγάλων Ιεραρχών. Τέτοιοι σταυροί προορίζονται από τον Θεό για τους λίγους και εκλεκτούς Του, για τους οποίους γνωρίζει ότι είναι αρκετά ισχυροί και μπορούν να σηκώσουν και τον πιο βαρύ σταυρό.
Για μας όμως, τους αδύναμους Χριστιανούς, που δίνουμε λίγη προσοχή στην πνευματική ζωή και είμαστε γεμάτοι πάθη και επιθυμίες της σάρκας, ο Θεός προετοίμασε πολύ πιο ελαφρούς σταυρούς.
Μας στέλνει στην οδό της ζωής μας παρά πολλές θλίψεις και μας δίνει την εντολή να υπομένουμε ταπεινά τις συκοφαντίες, τις προσβολές και τις ύβρεις από τους ανθρώπους.
Να υπομένουμε, λοιπόν, τις θλίψεις που μπορεί να προκύψουν από την αποτυχημένη οικογενειακή ζωή ή από έναν αταίριαστο γάμο. Να υπομένουμε τη ζηλοτυπία στο γάμο. Μας δίνει την εντολή να υπομένουμε τις προσβολές και να μην αποδίδουμε προσβολή αντί προσβολής, να δείχνουμε εδώ υπομονή, επειδή αυτός είναι ο σταυρός μας.
Να τα δέχεστε και να τα υπομένετε όλα σαν σταυρό. Να σηκώσουμε τον σταυρό σημαίνει ήρεμα και με ευχαριστία να υπομένουμε όλα αυτά που μας στέλνει ο Θεός, τον πόνο και τις θλίψεις, τις ασθένειες και τις αδικίες.
Αυτό σημαίνει να βαδίζουμε αγόγγυστα την θλιμμένη οδό, με τη στενή πύλη, που οδηγεί στη Βασιλεία των Ουρανών. Σ’ αυτήν ακριβώς την οδό, πρέπει να ακολουθήσουμε τον Χριστό μας. Πρέπει να θυσιάσουμε τα πάθη, τις επιθυμίες και τα θελήματά μας στον Θεό και στους ανθρώπους. Και όπως ο Κύριος ανέβηκε στον φοβερό Σταυρό του Γολγοθά, έτσι και εμείς όταν σηκώνουμε τον Σταυρό μας, πρέπει να θυμόμαστε ότι ακολουθούμε την οδό της διακονίας του Θεού και των ανθρώπων και αυτή η οδός είναι η μόνη, που μας οδηγεί μέσω του Γολγοθά στην Ανάσταση.
Ας ζητούμε αδιαλείπτως την χάρη από το Σταυρωθέντα και Αναστάντα Κύριο, να μην παρασυρθούμε από τον Αντίχριστο. Να μην αρνηθούμε το Σταυρό Του και το σταυρό μας, την αγάπη, το πνεύμα της θυσίας και προσφοράς, την ταπείνωση, την υπομονή στις δοκιμασίες, την εγκράτεια και την άσκηση. Τις στιγμές που ο εγωισμός τείνει να μας κυριαρχήσει, ας ατενίσουμε τον Εσταυρωμένο και ας σταυρώσουμε κάθε εγωιστική μας διάθεση και επιθυμία, κάθε αμαρτωλό πάθος, κάθε μνησικακία, οργή και θυμό μας. Ο Κύριος μας καλεί δια του σταυρικού Του Πάθους να συσταυρωθούμε και να συναναστηθούμε με Εκείνον «τον αἰροντα την ἁμαρτία τοῦ κόσμου». Και αν από ανθρώπινη αδυναμία πέφτουμε και ενεργούμε αντισταυρικά, έχουμε τη δυνατότητα να μετανοήσουμε και δια της μετανοίας αυτής ας επανέλθουμε στη σταυρική ζωή, δια των πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου και την μεσιτεία πάντων των αγίων.
Δεν είναι δύσκολη η απάντηση: Επειδή δεν το χρησιμοποιούμε σωστά, όπως πρέπει, όπως θέλει ο Θεός και η Εκκλησία. Θ᾿ αναφερθούμε ενδεικτικά μόνο σε τέσσερις αιτίες:
α) Ίσως επειδή είμαστε ολιγόπιστοι και χλιαροί. Δεν κάνουμε το σημείο του σταυρού με ζωντανή πίστη στον εσταυρωμένο Κύριο και στη δύναμη της χάριτος του σταυρού Του.
β) Ίσως επειδή δεν έχουμε ταπεινοφροσύνη. Έτσι, αν ο Κύριος ενεργοποιήσει τη δύναμη του σημείου του σταυρού Του, υπάρχει κίνδυνος να πέσουμε σε υπερηφάνεια, θεωρώντας τις συνέπειες αυτής της θείας δυνάμεως ως δικά μας κατορθώματα.
γ) Ίσως για τη σκληροκαρδία, την αμαρτωλότητα και την αμετανοησία μας. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, πρέπει, «να έχωμεν το χέρι μας καθαρόν από αμαρτίες και αμόλυντο, και τότε, ωσάν κάνωμεν τον σταυρόν, κατακαίεται ο διάβολος και φεύγει. Ειδέ και είμεσθεν μεμολυσμένοι με αμαρτίες, δεν πιάνεται ο σταυρός, όπου κάνωμεν... (και τότε) οι δαίμονες δεν φοβούνται.».
δ) Τέλος, ίσως επειδή δεν κάνουμε το σημείο του σταυρού σωστά, με τον τρόπο που μας έχει παραδώσει η αγία Εκκλησία μας, προσβάλλοντας έτσι την ιερότητά του και τον ίδιο τον Κύριο.
Αυτό το τελευταίο πρέπει να το προσέξουμε πολύ. Πάρα πολύ. Όλοι μας - κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί - είμαστε ένοχοι, άλλος λίγο, άλλος πολύ, για απρόσεκτη ή μηχανική ή και ασεβή εκτέλεση του σημείου του σταυρού πάνω στο σωμα μας.
Ορισμένοι κινούν βιαστικά το χέρι πάνω στο στήθος ή και στον αέρα, χωρίς ν᾿ ακουμπούν καθόλου το σώμα τους, άλλοτε σχηματίζοντας τρίγωνο ή Χ, και άλλοτε παίζοντας, θαρρείς, κιθάρα. Πως να χαρακτηρίσει κανείς μια τέτοια άσκοπη και ακατανόητη κίνηση, που φτάνει στα όρια της βλασφημίας; Βαρύς, μα αληθινός, είναι ο λόγος του ιερού Χρυσοστόμου, που γράφει κάπου ότι ο ίδιος ο διάβολος κινεί το χέρι των απρόσεκτων αυτών χριστιανών, για να χλευάσει το πανίερο σύμβολο του τιμίου σταυρού και για να κολάσει τους ιδίους!
Κάποιοι χριστιανοί πάλι πέφτουν σε άλλο σφάλμα. Είναι εκείνοι που έρχονται στην εκκλησία, στέκονται συνήθως σε εμφανή σημεία, και εκεί, μπροστά σε όλους, με κούφια επιδεικτικότητα, λυγίζουν τη μέση σε βαθιές μετάνοιες, απλώνουν ανεξέλεγκτά τα χέρια πέρα-δώθε και σταυροκοπιούνται με κινήσεις πληθωρικές, αδιάκριτες, κάποτε μάλιστα και γελοίες.
Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία χριστιανών, που αποφεύγουν εντελώς να κάνουν το σημείο του σταυρού, και μάλιστα δημόσια. Είναι εκείνοι, που ντρέπονται να ομολογήσουν την πίστη τους στον Χριστό και στον σταυρό Του. Φοβούνται την ειρωνεία, την περιφρόνηση, τη χλεύη των ανθρώπων του κόσμου. Αγαπούν, όπως γράφει ο άγιος ευαγγελιστής Ιωάννης, «την δόξαν των ανθρώπων μάλλον ήπερ την δόξαν του Θεού». Αν ανήκουμε σ᾿ αυτούς, ας θυμηθούμε την παραγγελία του αγίου αποστόλου Παύλου, «μη συσχηματίζεσθε τω αιώνι τούτω», καθώς και τη σοβαρή προειδοποίηση του ιδίου του Κυρίου, «πας ούν όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν των ανθρώπων, ομολογήσω καγώ εν αυτώ έμπροσθεν του πατρός μου του εν ουρανοίς, όστις δ᾿ αν αρνήσηταί με έμπροσθέν των ανθρώπων, αρνήσομαι αυτόν καγώ έμπροσθέν του πατρός μου του εν ουρανοίς.» και, πέρα απ᾿ αυτά, ας συνειδητοποιήσουμε ότι στερούμε τον εαυτό μας και από ένα πανίσχυρο όπλο κατά των πειρασμών, των παθών, των ασθενειών και των δαιμόνων. Ας προσέξουμε τι μας συμβουλεύει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: «Μη ντρεπόμαστε τον σταυρό του Χριστού. Κι αν άλλος ντρέπεται και τον κρύβει, εσύ κάνε φανερά τον σταυρό σου, για να δουν οι δαίμονες το σημείο αυτό του βασιλιά Χριστού, και να φύγουν μακριά, τρέμοντας. Κάνε μάλιστα το σημείο του σταυρού συχνά, είτε τρως, είτε πίνεις, είτε κάθεσαι, είτε ξαπλώνεις, είτε σηκώνεσαι, είτε μιλάς, είτε περπατάς, δηλαδή σε κάθε περίσταση. Γιατί όποιος σταυρώνεται εδώ στη γη, βρίσκεται νοερά πάνω στον ουρανό... Είναι μεγάλο το φυλακτήριο. Δωρεάν το παίρνουν οι φτωχοί και άκοπα οι άρρωστοι, επειδή η χάρη του προέρχεται από τον Θεό. Σημάδι είναι των πιστών και φόβος των δαιμόνων.»
Ο Τίμιος Σταυρός είναι άξιος κάθε τιμής, ευλαβείας και προσκυνήσεως για τον Κύριο που σταυρώθηκε επάνω σ᾽ αυτόν.
Καί πως όχι; Ο σταυρός, η θυσία του Θεανθρώπου επάνω σ᾽ αυτόν, είναι το μέσο της λυτρώσεως του ανθρώπου από την εξουσία του θανάτου και της αμαρτίας. Ο σταυρός είναι η αήττητη σημαία του Ναζωραίου, το ιερώτερο σύμβολο της πίστεώς μας.
Ο σταυρός είναι το διακριτικό γνώρισμα των Χριστιανών. Όπως οι βοσκοί έχουν συνήθεια στα δικά τους πρόβατα να βάζουν ένα σημάδι, για να τα ξεχωρίσουν από τα ξένα, έτσι και ο δικός μας βοσκός, «ο ποιμήν ο καλός» (Ιω. 10,11,14), ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, στα δικά του λογικά πρόβατα, εκείνους δηλαδή που εξαγόρασε με το αίμα του από τις αγορές της ειδωλολατρίας και της απιστίας, τους σφραγίζει, για να διακρίνονται από τους απίστους. Τούς σφραγίζει – πότε; κατά την ιερά ώρα του βαπτίσματος. Ο ιερεύς κάνει το σημείο του σταυρού και σφρα γίζει τον βαπτιζόμενο στο μέτωπο, στο στήθος, στο στόμα, στη μύτη, στα αυτιά, στα χέρια, στα πόδια, στα πέλματα, σφραγίζει ολόκληρο τον άνθρωπο από την κορυφή μέχρι τα νύχια. Ο σταυρός είναι σφραγίδα σε όλες τίς αισθήσεις. Από τότε ο βαπτιζόμενος δεν ανήκει στον εαυτό του, ούτε στον κόσμο, ούτε στον εωσφόρο τον κοσμοκράτορα. Ανήκει εξ’ ολοκλήρου στον Κύριο. Είναι κτήμα του, πρόβατο της αγίας ποίμνης του.
Φέρει επάνω του τη σφραγίδα του. Ποιος μπορεί να του κάνει κακό; Μπορεί κι αυτός να λέει το λόγο του ψαλμωδού «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει. εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν, επί ύδατος αναπαύσεως εξέθρεψέ με, την ψυχήν μου επέστρεψεν».Ψαλμ. ΚΒ 22.
Χριστιανέ, το σκέφτηκες; τι τιμή να είσαι πρόβατο του Χριστού σφραγισμένο! Αλλά και τι ασφάλεια! Λένε, ότι υπήρχε ένα ωραίο ελάφι που έφερε πάνω του μια πινακίδα με τις λέξεις «Είμαι του καίσαρος» και κανένας κυνηγός δεν τολμούσε να το πειράξει και ο Χριστιανός φέρει τη σφραγίδα του Λυτρωτού, το σημείο του τιμίου σταυρού, και όταν «περιπατεί αξίως της κλήσεως» (Εφ. 4,1), διατελεί υπό την προστασία του Κυρίου και κανείς δεν μπορεί να του κάνει κακό, εάν δεν επιτρέψει Εκείνος. Η Παρακλητική ψάλλει κατανυκτικά. «Έδωκας σημείωσιν τοις φοβουμένοις σε, Κύριε, τον σταυρόν σου τον τίμιον...». Ο σταυρός είναι η βασιλική σφραγίδα των Χριστιανών.
Από τις πρώτες ημέρες της εμφανίσεως της Εκκλησίας, οι Χριστιανοί απέδιδαν εξαιρετική τιμή στο σταυρό. Στην εποχή των διωγμών προτιμούσαν να υποστούν τα φρικτότερα μαρτύρια παρά να καταπατήσουν τον τύπο του σταυρού. Η καταπάτηση του σταυρού ισοδυναμούσε με άρνηση του Χριστού. Οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων ζούσαν, ανέπνεαν και πέθαιναν μέσα στην μυροβόλο ατμόσφαιρα του σταυρού, και καθένας από αυτούς μπορούσε μαζί με τον απόστολο Παύλο να λέει: «Χριστώ συνεσταύρωμαι, ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός, ο δε νυν ζω εν σαρκί, εν πίστει ζω τη του υιού του Θεού του αγαπήσαντός με και παραδόντος εαυτόν υπέρ εμού»(Γαλ. 2,20).
Ο σταυρός ετιμάτο τότε «και νω και καρδία και γλώσση και αισθήσει» (ΟΓ΄ καν. της ΣΤ΄ Οικ. Συν.). Ετιμάτο με το νού. Όταν οι Χριστιανοί νοερά μεταφέρονταν στο Γολγοθά και θυμούνταν το δράμα των δραμάτων, αναλογιζόμενοι τι αγαθά απέρρευσαν και απορρέουν συνεχώς και αδιαλείπτως από την αστείρευτη πηγή, που άνοιξε ο σταυρός, έμεναν έκθαμβοι εμπρός στο μυστήριο, θαυμάζοντας τη σοφία και τη δύναμη του Θεού που εκδηλώθηκαν εν αυτώ. Όχι η φιλοσοφία του Πλάτωνος, αλλά η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού.
Ο Ιωάννης ο Βοστρηνός, άνθρωπος άγιος και με εξουσία κατά πνευμάτων ακαθάρτων, ρώτησε δαίμονες που κατοικούσαν μέσα σε κόρες και που εξ αιτίας τους ήταν κυριευμένες από μανία και υπέφεραν φοβερά, και τους είπε: Ποια πράγματα φοβάστε από τους Χριστιανούς; Και αυτοί απάντησαν: Ἐχετε πράγματι τρία μεγάλα πράγματα.
. Εκείνο που φοράτε στο λαιμό σας.
. Εκείνο που λούζεστε στην Εκκλησία κι
. Εκείνο που τρώτε στη Λειτουργία.
Αυτός ρώτησε πάλι; Ποιο από τα τρία αυτά φοβάστε περισσότερο; Και αποκρίθηκαν: Αν φυλάγατε καλά εκείνο που μεταλαμβάνετε, κανένας από εμάς δεν θα μπορούσε να βλάψει Χριστιανό». Αυτά λοιπόν που φοβούνται περισσότερο οι δαίμονες είναι ο Σταυρός, το Βάπτισμα και η Θεία Κοινωνία.
Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει σχετικά με τον Σταυρό: εορτάζωμεν μη εν ζύμη παλαιά... αλλ' εν αζύμοις ειλικρίνειας και αληθείας (Α' Κορ. 5, 8, M.P.G. 49, 399). Ως αιτία του εορτασμού προβάλλει το ότι το Πάσχα ημών υπέρ ημών ετύθη Χριστός (Α' Κορ. 5, 7).
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιησούς Χριστός έγινε και θυσία και ιερέας, ενώ ο Σταυρός κατέστη το θυσιαστήριο. Η θυσία έγινε έξω από την πόλη και τα τείχη, διότι ήταν καθολική και διότι ήταν προσφορά για όλη την γη και όχι μόνο για τους Ιουδαίους. Επειδή, λοιπόν, ο Χριστός καθάρισε όλη την οικουμένη από την αμαρτία, όλος ο κόσμος έγινε χώρος προσευχής. Αυτή είναι και η έννοια των λόγων του Αποστόλου Παύλου βούλομαι ουν προσεύχεσθαι τους άνδρας εν παντί τόπω, επαίροντας όσιους χείρας (Α' Τιμ. 2, 8, M.P.G. 49, 401).
Αλλά το ύψιστο κατόρθωμα του Σταυρού ήταν το άνοιγμα του Παραδείσου. Ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος εισήχθη στον Παράδεισο, ήταν ένας ληστής, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Χριστού «σήμερον μετ' εμού έση εν τω παραδείσω» (Λουκ. 23, 43, πρβλ. M.P.G. 49, 401). Όταν οι Πρωτόπλαστοι εκδιώχτηκαν από τον Παράδεισο, τάχτηκαν τα Χερουβείμ να τον τηρούν. Όμως ο Ιησούς ήταν Κύριος των Χερουβείμ. Εκεί εστρέφετο η φλογίνη ρομφαία, ενώ τώρα ο ίδιος ο Θεάνθρωπος αποδείχτηκε εξουσιαστής της φλόγας, της γέενας του πυρός, της ζωής και του θανάτου. Έτσι, όταν εισήλθε στον Παράδεισο, έλαβε τον ληστή μαζί Του, όχι καταπατώντας αυτόν, αλλά τιμώντας (τον Παράδεισο) με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο οδήγησε τελώνες και πόρνες, όταν βρισκόταν στην γη, ώστε να φανούν άξιοι αυτής της τιμής (Ματθ. 21, 31, πρβλ. M.P.G. 49, 401). Ο μαθητής του Χριστού, Πέτρος φοβήθηκε μία υπηρέτρια.
Ο ληστής έβλεπε όλο τον Ισραηλιτικό λαό να φωνάζει και να βλασφημεί, όμως δεν περιφρόνησε τον εξευτελιζόμενο Εσταυρωμένο, αλλά, αφού παραμέρισε όλα αυτά με τα μάτια της πίστης, αναγνώρισε τον Κύριο ως Δεσπότη των Ουρανών, και ομολόγησε Αυτόν με την έκφραση «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» (Λουκ. 23, 42, M.P.G. 49, 402). Είναι όντως χαρακτηριστική η διαφορά του ευγνώμονος ληστού από τον άλλο ληστή. Και οι δύο βρίσκονταν στον Σταυρό, αλλά ο ένας σώθηκε, ενώ ο άλλος οδηγήθηκε στην κόλαση. Ο ένας φέρθηκε με ευγνωμοσύνη, ενώ ο άλλος λοιδορούσε τον Ιησού.
Η μεγάλη φιλανθρωπία του Ιησού φαίνεται όχι μόνο από την Σταυρική Του θυσία, αλλά και από τα λόγια Του στον Σταυρό. Διότι, παρ' όλο που χλευαζόταν και διεκωμωδείτο, συγχώρησε τους σταυρωτές Του με τα χαρακτηριστικά λόγια: «πάτερ, άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκ. 23, 34, M.P.G. 49, 405). Ενώ οι σταυρωτές Του βλασφημούσαν λέγοντας «ει υιός ει του Θεού, κατάβηθι από του σταυρού», (Ματθ. 27, 40, M.P.G. 49, 405), Εκείνος δεν κατέβαινε από τον Σταυρό, ακριβώς επειδή είναι Υιός του Θεού και ήλθε στην γη, για να σώσει τον κόσμο. Έτσι, με την συγχώρεση των σταυρωτών Του, έδωσε την δυνατότητα της άφεσης των αμαρτιών στον Απόστολο Παύλο και στους μύριους Ιουδαίους, οι οποίοι πίστεψαν σ' Αυτόν.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καλεί τον κάθε πιστό χριστιανό να μιμηθεί τον Ιησού στο να προσεύχεται για τους εχθρούς του (πρβλ. M.P.G. 49, 405). Το παράδειγμα του Κυρίου μιμήθηκε ο Στέφανος, όταν κατά την στιγμή του λιθοβολισμού του έλεγε «Κύριε, μη στήσης αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην (Πρ. 7, 60, M.P.G. 49, 405). Αλλά και ο Απόστολος Παύλος έγραψε ότι «ηυχόμην γαρ εγώ αυτός ανάθεμα είναι υπέρ των αδελφών μου, των συγγενών μου κατά σάρκα» (Ρωμ. 9, 3, M.P.G. 49, 406). Εκείνο όμως, το οποίο είναι άξιο θαυμασμού, είναι ότι ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει η αγάπη προς τους εχθρούς, παρά την ρητή διαβεβαίωση ότι οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος (Εξ. 21, 24, Λευιτ. 24, 20, M.P.G. 49, 406).
Ομοίως ο Δαβίδ, όταν επαναστάτησε εναντίον του ο στρατός με τον γιό του Αβεσαλώμ, και ο Θεός ήταν έτοιμος να τιμωρήσει τους στασιαστές, είπε προς τον Θεό ότι ιδού εγώ ειμί ηδίκησα και εγώ ειμί ο ποιμήν εκακοποίησα, και ούτοι τα πρόβατα τι εποίησαν; γενέσθω δη η χειρ σου, εν εμοί και εν τω οίκω του πατρός μου (Βασ. Β 24, 17, M.P.G. 49, 406). Ο Σαμουήλ ο προφήτης, όταν ατιμάστηκε από τους Ιουδαίους, είπε τι δεν θέλησε να αμαρτάνει με το να σταματήσει να προσεύχεται στον Θεό γι αυτούς (πρβλ. M.P.G. 49, 406), διότι ως αμαρτία θεωρούσε την έλλειψη προσευχής για τους εχθρούς. Ομοίως και ο Στέφανος και ο Απ. Παύλος και άλλοι ιεροί άνδρες της Αγίας Γραφής συγχώρησαν τους εχθρούς τους.
Συνεπώς και εμείς οι υπόλοιποι χριστιανοί δεν θα συγχωρεθούμε από τον Θεό, εάν δεν ευχόμαστε υπέρ των έχθρων μας. Διότι, εάν προσευχόμαστε μόνον για τους φίλους μας, δεν θα γίνομε ανώτεροι από τους ειδωλολάτρες και τους τελώνες. Αν αντίθετα αγαπήσομε τους εχθρούς μας, θα γίνομε όμοιοι με τον Θεό, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ιησού Χριστού τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους (Ματθ. 5, 45, M.P.G. 49, 408).
Υπάρχουν διάφοροι σταυροί. Υπάρχουν σταυροί, που έχουν εξαιρετικά μεγάλο βάρος, όπως οι σταυροί των Αγίων μαρτύρων, των Οσίων και των μεγάλων Ιεραρχών. Τέτοιοι σταυροί προορίζονται από τον Θεό για τους λίγους και εκλεκτούς Του, για τους οποίους γνωρίζει ότι είναι αρκετά ισχυροί και μπορούν να σηκώσουν και τον πιο βαρύ σταυρό.
Για μας όμως, τους αδύναμους Χριστιανούς, που δίνουμε λίγη προσοχή στην πνευματική ζωή και είμαστε γεμάτοι πάθη και επιθυμίες της σάρκας, ο Θεός προετοίμασε πολύ πιο ελαφρούς σταυρούς.
Μας στέλνει στην οδό της ζωής μας παρά πολλές θλίψεις και μας δίνει την εντολή να υπομένουμε ταπεινά τις συκοφαντίες, τις προσβολές και τις ύβρεις από τους ανθρώπους.
Να υπομένουμε, λοιπόν, τις θλίψεις που μπορεί να προκύψουν από την αποτυχημένη οικογενειακή ζωή ή από έναν αταίριαστο γάμο. Να υπομένουμε τη ζηλοτυπία στο γάμο. Μας δίνει την εντολή να υπομένουμε τις προσβολές και να μην αποδίδουμε προσβολή αντί προσβολής, να δείχνουμε εδώ υπομονή, επειδή αυτός είναι ο σταυρός μας.
Να τα δέχεστε και να τα υπομένετε όλα σαν σταυρό. Να σηκώσουμε τον σταυρό σημαίνει ήρεμα και με ευχαριστία να υπομένουμε όλα αυτά που μας στέλνει ο Θεός, τον πόνο και τις θλίψεις, τις ασθένειες και τις αδικίες.
Αυτό σημαίνει να βαδίζουμε αγόγγυστα την θλιμμένη οδό, με τη στενή πύλη, που οδηγεί στη Βασιλεία των Ουρανών. Σ’ αυτήν ακριβώς την οδό, πρέπει να ακολουθήσουμε τον Χριστό μας. Πρέπει να θυσιάσουμε τα πάθη, τις επιθυμίες και τα θελήματά μας στον Θεό και στους ανθρώπους. Και όπως ο Κύριος ανέβηκε στον φοβερό Σταυρό του Γολγοθά, έτσι και εμείς όταν σηκώνουμε τον Σταυρό μας, πρέπει να θυμόμαστε ότι ακολουθούμε την οδό της διακονίας του Θεού και των ανθρώπων και αυτή η οδός είναι η μόνη, που μας οδηγεί μέσω του Γολγοθά στην Ανάσταση.
Ας ζητούμε αδιαλείπτως την χάρη από το Σταυρωθέντα και Αναστάντα Κύριο, να μην παρασυρθούμε από τον Αντίχριστο. Να μην αρνηθούμε το Σταυρό Του και το σταυρό μας, την αγάπη, το πνεύμα της θυσίας και προσφοράς, την ταπείνωση, την υπομονή στις δοκιμασίες, την εγκράτεια και την άσκηση. Τις στιγμές που ο εγωισμός τείνει να μας κυριαρχήσει, ας ατενίσουμε τον Εσταυρωμένο και ας σταυρώσουμε κάθε εγωιστική μας διάθεση και επιθυμία, κάθε αμαρτωλό πάθος, κάθε μνησικακία, οργή και θυμό μας. Ο Κύριος μας καλεί δια του σταυρικού Του Πάθους να συσταυρωθούμε και να συναναστηθούμε με Εκείνον «τον αἰροντα την ἁμαρτία τοῦ κόσμου». Και αν από ανθρώπινη αδυναμία πέφτουμε και ενεργούμε αντισταυρικά, έχουμε τη δυνατότητα να μετανοήσουμε και δια της μετανοίας αυτής ας επανέλθουμε στη σταυρική ζωή, δια των πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου και την μεσιτεία πάντων των αγίων.
