Η τιμή στον σταυρό είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τον Εσταυρωμένο και Αναστάντα Κύριό μας Ιησού Χριστό.
Η Εκκλησία μας δεν τιμά τον σταυρό αυτό καθεαυτό, ως απλό σχήμα, αποδεσμευμένο από τον εσταυρωμένο Κύριο. Αυτό θα ήταν πράγματι ειδωλολατρεία. Αλλά τον τιμά, ως το σύμβολο της μεγάλης θυσίας του Χριστού, από την οποία απορρέει η χάρη, ο αγιασμός και η σωτηρία του ανθρώπου. Τον ασπάζεται και τον προσκυνεί ως το σημείο του Υιού του ανθρώπου (Ματθ. 24, 30), που έχει προσλάβει μυστικά και ακατάληπτα, όπως είπαμε, τη χάρη και τη δύναμή Του.
Βλέποντας ο πιστός το σχήμα του σταυρού, κάνοντας το σημείο του σταυρού, προσκυνώντας τον «τύπον» και το σύμβολο του σταυρού, βλέπει με τα μάτια της ψυχής του και προσκυνεί τον εσταυρωμένο Ιησού. «Δεν ασπαζόμαστε τον σταυρό ως Θεό, αλλά δείχνουμε έτσι τη γνήσια διάθεση της ψυχής μας προς τον Εσταυρωμένο», γράφει ο άγιος Ιερώνυμος. Καί ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός διευκρινίζει ότι, εκτός από το τίμιο Ξύλο, «προσκυνούμε και τον τύπο του τιμίου και ζωοποιού σταυρού, αν και είναι από διαφορετική ύλη κατασκευασμένος, όχι βέβαια τιμώντας την ύλη, μη γένοιτο, αλλά τον τύπο, ως σύμβολο του Χριστού».
Πόσο δίκαιο έχουν οι άγιοι Πατέρες για την αγιαστική και θαυματουργική δύναμη του σημείου του σταυρού!
Η τιμή στο σημείο του σταυρού υπήρχε πάντοτε και εξαρχής στην Εκκλησία.
Η αρχή της τιμής προς το σημείο του σταυρού χάνεται στα βάθη της χριστιανικής αρχαιότητος, μια και μας παραδίδεται από τους αποστολικούς χρόνους.
Ο άγιος απόστολος Πέτρος καταδικάστηκε σε θάνατο σταυρικό, όπως ο Κύριος. Τόσο τιμούσε όμως το σημείο του σταυρού, ώστε ικέτευε τους δημίους του: «Δεν είμαι άξιος να με σταυρώσετε όρθιο, όπως τον Χριστό μου. Εκείνος σταυρώθηκε έτσι για να βλέπει στη γη, επειδή θα πήγαινε στον άδη να ελευθερώσει τις ψυχές, που βρίσκονταν εκεί. Εμένα όμως να με σταυρώσετε με το κεφάλι κάτω, για να βλέπω τον ουρανό, όπου πρόκειται να πάω».
Ο άγιος απόστολος Ανδρέας ο πρωτόκλητος, όταν αντίκρυσε τον σταυρό του μαρτυρίου του (σχήματος Χ), αναφώνησε με δέος και συγκίνηση: «Χαίρε, σταυρέ, που με το σώμα του Χριστού αγιάστηκες και με τα μέλη του, σαν με μαργαριτάρια, στολίστηκες! Πριν καρφωθεί επάνω σου ο Κύριός μου, ήσουν φοβερός για τους ανθρώπους. Τώρα όμως όλοι οι πιστοί γνωρίζουν πόση χάρη είναι κρυμμένη μέσα σου. Άφοβα και χαρούμενα σε πλησιάζω. Πρόθυμα δέξου με κι εσύ, τον μαθητή του εσταυρωμένου Χριστού... Ω μακάριε και παμπόθητε σταυρέ, πάρε με από τους ανθρώπους και παράδωσέ με στον Δάσκαλό μου!».
Την αρχαιότητα της χρήσεως του σημείου του σταυρού επιβεβαιώνει και ένας από τους μεγάλους απολογητές, ο Τερτυλλιανός (περίπου 160-220 μ.Χ.), που γράφει: «Οπουδήποτε κι αν πρόκειται να φθάσουμε, για οπουδήποτε κι αν πρέπει να ξεκινήσουμε, όταν φθάνουμε και όταν ξεκινούμε, όταν βάζουμε τα παπούτσια μας, όταν πλενόμαστε, όταν τρώμε, όταν ανάβουμε το λυχνάρι, όταν πέφτουμε στο κρεβάτι, όταν καθόμαστε στο σκαμνί, όταν αρχίζουμε κάποια συζήτηση, κάνουμε στο μέτωπό μας το σημείο του σταυρού» (De corona 3,11).
Εύκολα αιτιολογείται και απόλυτα κατανοείται η μεγάλη τιμή, με την οποία περιβάλλει η Εκκλησία μας το σημείο του σταυρού, καθώς και η συχνότατη χρήση του, τόσο στη θεία λατρεία, όσο και στην καθημερινή ζωή των πιστών:
Σ᾿ όλες τις κινήσεις του λειτουργού, κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας, από το «Ευλογημένη η Βασιλεία» μέχρι το «Δι᾿ ευχών», κυριαρχεί το σημείο του σταυρού.
Σ᾿ όλες τις λατρευτικές πράξεις και τελετές, όπου γίνεται λόγος για ευλογία, κατά την άγραφη παράδοση της Εκκλησίας πρέπει να σχηματίζεται από τον ιερέα «σταυρού τύπος».
Όπου κι αν στρέψει κανείς το βλέμμα του, μέσα κι έξω από τον ορθόδοξο ναό, θα δεί το σημείο του σταυρού αποτυπωμένο: στη ναοδομία, στην εικονογραφία, στην εκκλησιαστική διακοσμητική, στα λειτουργικά βιβλία, στα ιερά άμφια και σκεύη...
Αλλά και στην καθημερινή μας ζωή όλοι οι πιστοί διαφυλάσσουμε, ως πολύτιμη πνευματική και αγιαστική παρακαταθήκη, την ιερή συνήθεια της χρήσεως του σημείου του σταυρού.
Οι ευσεβείς χριστιανοί κάνουν πολύ συχνά τον σταυρό τους: Το πρωί, που σηκώνονται από τον ύπνο. στη διάρκεια όλων των προσευχών τους. όταν φεύγουν από το σπίτι τους. όταν περνούν μπροστά από ιερούς ναούς. όταν αρχίζουν κάποια εργασία, όταν τελειώνουν την εργασία, πριν πιούν νερό ή άλλο ποτό, πριν από το φαγητό, μετά το φαγητό, πριν κατακλιθούν για ύπνο, όταν ακούσουν, είτε ευχάριστη, είτε δυσάρεστη είδηση... Σε κάθε περίσταση, το σημείο του σταυρού!... Η ημέρα του πιστού αρχίζει -και πρέπει ν᾿ αρχίζει- με τον σταυρό και τελειώνει με τον σταυρό! Αλλά και αντίστροφα, η νύχτα του αρχίζει και τελειώνει πάλι με τον σταυρό!
Πολλές φορές επίσης οι χριστιανοί καταφεύγουν στον ναό, αναζητώντας τον ιερέα, για να τους «σταυρώσει», δηλαδή να τους ευλογήσει σταυροειδώς (είτε με σταυρό, είτε με άλλο ιερό σκεύος ή άμφιο), προκειμένου να ενισχυθούν εναντίον των πειρασμών η ν᾿ ανακουφιστούν από κάποια ασθένεια.
Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη του σημείου του σταυρού, σημείου του παντοδυνάμου Υιού του Θεού. Τόσο μεγάλη η χάρη, που περικλείει μυστικά μέσα του! Όπως συνοπτικά και παραστατικά διατυπώνει ο άγιος Μακάριος Μόσχας (†1563), «πολλές φορές ένα και μόνο σημείο του σταυρού, που γίνεται με πίστη και έντονα βιώματα, είναι ισχυρότερο από πολλά λόγια προσευχής μπροστά στον θρόνο του Υψίστου. Σ᾿ αυτό υπάρχει το φως, που καταυγάζει την ψυχή, η ιαματική δύναμη, που θεραπεύει τα ασθενήματα των ψυχών και των σωμάτων, η μυστική δύναμη, που αντιδρά σε κάθε βλάβη. Ταράζουν την ψυχή σου ακάθαρτοι λογισμοί και επιθυμίες; Περιτειχίσου με το σημείο του σταυρού, διπλασίασε και τριπλασίασε αυτό το τείχος, και οι ακάθαρτοι λογισμοί θα δαμαστούν. Κατατυραννιέται η καρδία σου από τη μελαγχολία και τη θλίψη; Σε κυριεύει ο φόβος ή σε περιστοιχίζουν οι πειρασμοί; Αισθάνεσαι τις πονηρίες των αοράτων εχθρών; Κατάφυγε σ᾿ αυτή τη δύναμη του σταυρού, και η ειρήνη της ψυχής θα ξαναγυρίσει, οι πειρασμοί θα απομακρυνθούν, η παρηγορία της χάριτος του Θεού και η πνευματική ευφροσύνη θα πλημμυρίσουν την καρδιά σου.
Η Εκκλησία μας δεν τιμά τον σταυρό αυτό καθεαυτό, ως απλό σχήμα, αποδεσμευμένο από τον εσταυρωμένο Κύριο. Αυτό θα ήταν πράγματι ειδωλολατρεία. Αλλά τον τιμά, ως το σύμβολο της μεγάλης θυσίας του Χριστού, από την οποία απορρέει η χάρη, ο αγιασμός και η σωτηρία του ανθρώπου. Τον ασπάζεται και τον προσκυνεί ως το σημείο του Υιού του ανθρώπου (Ματθ. 24, 30), που έχει προσλάβει μυστικά και ακατάληπτα, όπως είπαμε, τη χάρη και τη δύναμή Του.
Βλέποντας ο πιστός το σχήμα του σταυρού, κάνοντας το σημείο του σταυρού, προσκυνώντας τον «τύπον» και το σύμβολο του σταυρού, βλέπει με τα μάτια της ψυχής του και προσκυνεί τον εσταυρωμένο Ιησού. «Δεν ασπαζόμαστε τον σταυρό ως Θεό, αλλά δείχνουμε έτσι τη γνήσια διάθεση της ψυχής μας προς τον Εσταυρωμένο», γράφει ο άγιος Ιερώνυμος. Καί ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός διευκρινίζει ότι, εκτός από το τίμιο Ξύλο, «προσκυνούμε και τον τύπο του τιμίου και ζωοποιού σταυρού, αν και είναι από διαφορετική ύλη κατασκευασμένος, όχι βέβαια τιμώντας την ύλη, μη γένοιτο, αλλά τον τύπο, ως σύμβολο του Χριστού».
Πόσο δίκαιο έχουν οι άγιοι Πατέρες για την αγιαστική και θαυματουργική δύναμη του σημείου του σταυρού!
Η τιμή στο σημείο του σταυρού υπήρχε πάντοτε και εξαρχής στην Εκκλησία.
Η αρχή της τιμής προς το σημείο του σταυρού χάνεται στα βάθη της χριστιανικής αρχαιότητος, μια και μας παραδίδεται από τους αποστολικούς χρόνους.
Ο άγιος απόστολος Πέτρος καταδικάστηκε σε θάνατο σταυρικό, όπως ο Κύριος. Τόσο τιμούσε όμως το σημείο του σταυρού, ώστε ικέτευε τους δημίους του: «Δεν είμαι άξιος να με σταυρώσετε όρθιο, όπως τον Χριστό μου. Εκείνος σταυρώθηκε έτσι για να βλέπει στη γη, επειδή θα πήγαινε στον άδη να ελευθερώσει τις ψυχές, που βρίσκονταν εκεί. Εμένα όμως να με σταυρώσετε με το κεφάλι κάτω, για να βλέπω τον ουρανό, όπου πρόκειται να πάω».
Ο άγιος απόστολος Ανδρέας ο πρωτόκλητος, όταν αντίκρυσε τον σταυρό του μαρτυρίου του (σχήματος Χ), αναφώνησε με δέος και συγκίνηση: «Χαίρε, σταυρέ, που με το σώμα του Χριστού αγιάστηκες και με τα μέλη του, σαν με μαργαριτάρια, στολίστηκες! Πριν καρφωθεί επάνω σου ο Κύριός μου, ήσουν φοβερός για τους ανθρώπους. Τώρα όμως όλοι οι πιστοί γνωρίζουν πόση χάρη είναι κρυμμένη μέσα σου. Άφοβα και χαρούμενα σε πλησιάζω. Πρόθυμα δέξου με κι εσύ, τον μαθητή του εσταυρωμένου Χριστού... Ω μακάριε και παμπόθητε σταυρέ, πάρε με από τους ανθρώπους και παράδωσέ με στον Δάσκαλό μου!».
Την αρχαιότητα της χρήσεως του σημείου του σταυρού επιβεβαιώνει και ένας από τους μεγάλους απολογητές, ο Τερτυλλιανός (περίπου 160-220 μ.Χ.), που γράφει: «Οπουδήποτε κι αν πρόκειται να φθάσουμε, για οπουδήποτε κι αν πρέπει να ξεκινήσουμε, όταν φθάνουμε και όταν ξεκινούμε, όταν βάζουμε τα παπούτσια μας, όταν πλενόμαστε, όταν τρώμε, όταν ανάβουμε το λυχνάρι, όταν πέφτουμε στο κρεβάτι, όταν καθόμαστε στο σκαμνί, όταν αρχίζουμε κάποια συζήτηση, κάνουμε στο μέτωπό μας το σημείο του σταυρού» (De corona 3,11).
Εύκολα αιτιολογείται και απόλυτα κατανοείται η μεγάλη τιμή, με την οποία περιβάλλει η Εκκλησία μας το σημείο του σταυρού, καθώς και η συχνότατη χρήση του, τόσο στη θεία λατρεία, όσο και στην καθημερινή ζωή των πιστών:
Σ᾿ όλες τις κινήσεις του λειτουργού, κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας, από το «Ευλογημένη η Βασιλεία» μέχρι το «Δι᾿ ευχών», κυριαρχεί το σημείο του σταυρού.
Σ᾿ όλες τις λατρευτικές πράξεις και τελετές, όπου γίνεται λόγος για ευλογία, κατά την άγραφη παράδοση της Εκκλησίας πρέπει να σχηματίζεται από τον ιερέα «σταυρού τύπος».
Όπου κι αν στρέψει κανείς το βλέμμα του, μέσα κι έξω από τον ορθόδοξο ναό, θα δεί το σημείο του σταυρού αποτυπωμένο: στη ναοδομία, στην εικονογραφία, στην εκκλησιαστική διακοσμητική, στα λειτουργικά βιβλία, στα ιερά άμφια και σκεύη...
Αλλά και στην καθημερινή μας ζωή όλοι οι πιστοί διαφυλάσσουμε, ως πολύτιμη πνευματική και αγιαστική παρακαταθήκη, την ιερή συνήθεια της χρήσεως του σημείου του σταυρού.
Οι ευσεβείς χριστιανοί κάνουν πολύ συχνά τον σταυρό τους: Το πρωί, που σηκώνονται από τον ύπνο. στη διάρκεια όλων των προσευχών τους. όταν φεύγουν από το σπίτι τους. όταν περνούν μπροστά από ιερούς ναούς. όταν αρχίζουν κάποια εργασία, όταν τελειώνουν την εργασία, πριν πιούν νερό ή άλλο ποτό, πριν από το φαγητό, μετά το φαγητό, πριν κατακλιθούν για ύπνο, όταν ακούσουν, είτε ευχάριστη, είτε δυσάρεστη είδηση... Σε κάθε περίσταση, το σημείο του σταυρού!... Η ημέρα του πιστού αρχίζει -και πρέπει ν᾿ αρχίζει- με τον σταυρό και τελειώνει με τον σταυρό! Αλλά και αντίστροφα, η νύχτα του αρχίζει και τελειώνει πάλι με τον σταυρό!
Πολλές φορές επίσης οι χριστιανοί καταφεύγουν στον ναό, αναζητώντας τον ιερέα, για να τους «σταυρώσει», δηλαδή να τους ευλογήσει σταυροειδώς (είτε με σταυρό, είτε με άλλο ιερό σκεύος ή άμφιο), προκειμένου να ενισχυθούν εναντίον των πειρασμών η ν᾿ ανακουφιστούν από κάποια ασθένεια.
Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη του σημείου του σταυρού, σημείου του παντοδυνάμου Υιού του Θεού. Τόσο μεγάλη η χάρη, που περικλείει μυστικά μέσα του! Όπως συνοπτικά και παραστατικά διατυπώνει ο άγιος Μακάριος Μόσχας (†1563), «πολλές φορές ένα και μόνο σημείο του σταυρού, που γίνεται με πίστη και έντονα βιώματα, είναι ισχυρότερο από πολλά λόγια προσευχής μπροστά στον θρόνο του Υψίστου. Σ᾿ αυτό υπάρχει το φως, που καταυγάζει την ψυχή, η ιαματική δύναμη, που θεραπεύει τα ασθενήματα των ψυχών και των σωμάτων, η μυστική δύναμη, που αντιδρά σε κάθε βλάβη. Ταράζουν την ψυχή σου ακάθαρτοι λογισμοί και επιθυμίες; Περιτειχίσου με το σημείο του σταυρού, διπλασίασε και τριπλασίασε αυτό το τείχος, και οι ακάθαρτοι λογισμοί θα δαμαστούν. Κατατυραννιέται η καρδία σου από τη μελαγχολία και τη θλίψη; Σε κυριεύει ο φόβος ή σε περιστοιχίζουν οι πειρασμοί; Αισθάνεσαι τις πονηρίες των αοράτων εχθρών; Κατάφυγε σ᾿ αυτή τη δύναμη του σταυρού, και η ειρήνη της ψυχής θα ξαναγυρίσει, οι πειρασμοί θα απομακρυνθούν, η παρηγορία της χάριτος του Θεού και η πνευματική ευφροσύνη θα πλημμυρίσουν την καρδιά σου.
