Ο φόβος λοιπόν είναι κάποια λύπη ή ταραχή πού προκαλείται
από την αίσθηση κάποιου κακού πού επαπειλείται, ενός κακού πού μπορεί να μάς
καταστρέψει ή να μάς λυπήσει. Γιατί οι άνθρωποι δεν φοβούνται όλα τα κακά, όπως
π.χ. αν θα γίνουμε άδικοι ή βραδείς στη σκέψη, αλλά όσα μπορούν να μάς φέρουν
μεγάλη λύπη ή καταστροφή, και μάλιστα όταν αυτά δεν βρίσκονται μακριά, αλλά
φαίνονται πολύ κοντά, ότι επίκεινται. Γιατί τα πολύ μακρινά δεν τα φοβούνται.
Γιατί όλοι γνωρίζουν ότι θα ….πεθάνουν, αλλά πιστεύουν ότι ο θάνατος δεν είναι κοντά, γι’
αυτό δεν τούς νοιάζει.
Αν λοιπόν αυτός είναι ο φόβος, κατ’ ανάγκη φοβερά είναι όλα
αυτά πού φαίνονται πώς έχουν μεγάλη δύναμη να μάς καταστρέψουν ή να μάς
προξενήσουν βλάβες πού θα έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλη λύπη. Γι’ αυτό και οι
ενδείξεις αυτών των δυστυχημάτων προξενούν φόβο. Γιατί φαίνεται κοντά αυτό πού
φοβούμαστε. Γιατί αυτό ακριβώς είναι ο κίνδυνος, ο ερχομός του φοβερού. Και
τέτοιες ενδείξεις είναι ή έχθρα και ή οργή ανθρώπων πού έχουν τη δύναμη να
κάνουν κάποιο κακό. Γιατί είναι φανερό ότι θέλουν να το κάνουν, ώστε βρίσκονται
κοντά στο να το κάνουν. Τέτοια ένδειξις είναι και η αδικία πού έχει δύναμη,
γιατί ο άδικος είναι άδικος γιατί προκρίνει την αδικία. Ένδειξις είναι και ή
αρετή πού την έχουν προσβάλει, όταν αποκτά δύναμη. Γιατί είναι φανερό ότι έχει
την προαίρεση πάντοτε να κάνει κακό, όταν προσβάλλεται, αλλά μόνο τώρα έχει τη
δύναμη να το πράξει. ‘Ένδειξις είναι και ο φόβος αυτών πού μπορούν να κάνουν
κάτι. Γιατί κι αυτός κατ’ ανάγκη είναι έτοιμος να μάς βλάψει. Επειδή οι πολλοί
είναι κακοί και επιδιώκουν το κέρδος και είναι δειλοί στους κινδύνους, είναι
φοβερό να κρέμεσαι από την εξουσία τού άλλου, ώστε ένας πού έχει διαπράξει
έγκλημα, έχει λόγους να φοβάται τούς συνενόχους του μήπως τον καταγγείλουν ή
τον εγκαταλείπουν.
Και όσοι έχουν τη δύναμη να αδικούν εμπνέουν το φόβο σε
αυτούς πού μπορούν να αδικούνται χωρίς εκδίκηση. Γιατί οι άνθρωποι ως επί το
πλείστον αδικούν, όταν μπορούν. ‘Επίφοβοι είναι και όσοι έχουν αδικηθεί ή
νομίζουν ότι αδικούνται. Γιατί πάντα παραφυλάνε την ευκαιρία. Φοβεροί είναι κι
αυτοί πού έχουν αδικήσει, αν έχουν δύναμη, γιατί φοβούνται μήπως πάθουν τα
ίδια, δεδομένου ότι αυτό, όπως είπαμε, προκαλεί φόβο. Κι όσοι διεκδικούν το
ίδιο πράγμα και δεν είναι δυνατό ταυτόχρονα να το έχουν και οι δυο. Γιατί αυτοί
οι άνθρωποι βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους. Και όσοι είναι επίφοβοι
στους ισχυρότερους από μάς, είναι και σε μάς επίφοβοι. Γιατί μπορούν
περισσότερο να βλάψουν εμάς, αφού μπορούν να βλάψουν τούς ισχυρότερους. Φοβεροί
είναι κι αυτοί τούς οποίους φοβούνται οι ισχυρότεροι μας, κι αυτό για τον ίδιο
λόγο. Κι όσοι έχουν σκοτώσει τούς ισχυρότερους μας. Κι όσοι επιτίθενται
εναντίον των ασθενέστερων τους. Γιατί αυτοί ή είναι ήδη επίφοβοι ή θα γίνουν
όταν αυξηθεί ή δύναμη τους.
Και από εκείνους πού έχουν αδικηθεί, είτε εχθροί είναι είτε
αντίπαλοι, επίφοβοι δεν είναι οί οξύθυμοι και οί ελευθερόστομοι, αλλά οι πράοι
και οι είρωνες και οι πανούργοι. Γιατί είναι αβέβαιο αν θα εκδηλωθεί σύντομα ή
εκδίκησις τους, ώστε ποτέ δεν γνωρίζει κανείς αν βρίσκεται μακριά από αυτήν.
Kι όλα τα φοβερά είναι φοβερότερα, αν τα σφάλματά μας δεν
είναι δυνατό να τα επανορθώσουμε, αλλά ή είναι εντελώς αδύνατο αυτό το πράγμα ή
δεν είναι στο χέρι μας, αλλά στο χέρι των αντιπάλων μας. Επίσης και εκείνα πού
δεν μπορεί κανείς να βοηθήσει ή δεν είναι εύκολο να τα βοηθήσει. Και γενικά,
φοβερά είναι όσα γίνονται εις βάρος των άλλων ή μέλλουν να συμβούν και
προκαλούν τον οίκτο. Τα φοβερά λοιπόν πράγματα και όσα γενικά φοβούνται οι
άνθρωποι, σχεδόν αυτά είναι τα πιο σπουδαία.
Τώρα θα αναπτύξουμε σε ποια κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι
και φοβούνται.
Αν λοιπόν o φόβος προκύπτει από την προσδοκία ότι θα πάθουμε
κάποια συμφορά, είναι φανερό ότι κανείς από εκείνους πού νομίζουν ότι δεν
πρόκειται να πάθουν κανένα κακό, δεν φοβάται. Και δεν φοβούνται ούτε αυτά πού
δεν νομίζουν ότι δεν πρόκειται να πάθουν, ούτε εκείνους από τούς οποίους δεν
νομίζουν ότι θα τα πάθουν, ούτε τότε φοβούνται, όταν δεν νομίζουν ότι πρόκειται
να πάθουν τίποτε. Συνάγεται λοιπόν ότι κατ’ ανάγκη φοβούνται εκείνοι πού
νομίζουν ότι κάτι θα πάθουν, και τα πρόσωπα από τα όποια φοβούνται ότι θα το
πάθουν, και αυτά πού θα πάθουν, και το χρόνο πού θα το πάθουν.
Και δεν πιστεύουν ότι θα πάθουν τίποτε εκείνοι πού
βρίσκονται σε μεγάλη ευτυχία η νομίζουν ότι βρίσκονται σε μεγάλη ευτυχία, για
αυτό είναι και αυθάδεις και αλαζονικοί και θρασείς (και τέτοιους κάνει τούς
ανθρώπους ο πλούτος, ή σωματική δύναμις, οι πολλοί φίλοι, ή κοινωνική επιρροή).
Επίσης δεν φοβούνται αυτοί πού νομίζουν ότι έχουν πάθει ήδη τα πάνδεινα και
βλέπουν με ψυχρή αδιαφορία το μέλλον, σαν αυτούς πού είναι καταδικασμένοι στο
θάνατο με αποτυμπανισμό. ‘Αλλά πρέπει να υπάρχει κάποια ελπίδα σωτηρίας από την
αγωνία τού φόβου. Απόδειξις είναι το γεγονός ότι ο φόβος κάνει τούς ανθρώπους
να σκέπτονται, γιατί βέβαια κανείς δεν σκέπτεται τα ανέλπιστα.
Ώστε πρέπει ο ρήτωρ να εμβάλλει στους ακροατές του τον φόβο
ότι θα πάθουν κάτι, όταν νομίζει ότι είναι καλύτερο να φοβούνται, γιατί σαν
άνθρωποι μπορούν να το πάθουν, όταν μάλιστα άλλοι ισχυρότεροι έπαθαν κακό. Και
να τούς δείχνει ότι και οι όμοιοί τους υποφέρουν ή έχουν πάθει κακό και από
ανθρώπους πού δεν τον περίμεναν και μάλιστα τότε πού δεν το πίστευαν.
Αφού λοιπόν αποσαφηνίσαμε τι είναι φόβος και ποια πράγματα
είναι φοβερά και σε ποία “ψυχική κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι πού
φοβούνται, από όλα αυτά γίνεται φανερό και τι είναι το θάρρος και σε ποια
πράγματα οι άνθρωποι είναι θαρραλέοι και σε ποια κατάσταση βρίσκονται καί είναι
θαρραλέοι. Γιατί το θάρρος είναι αντίθετο στο φόβο και το θαρραλέο είναι
αντίθετο στο φοβερό, έτσι πού ή ελπίδα για κάτι το σωτήριο συνοδεύεται από μια
εντύπωση ότι βρίσκεται πολύ κοντά, κι ότι τα φοβερά ή δεν υπάρχουν ή βρίσκονται
μακριά. Θάρρος εμπνέουν και τα φοβερά όταν βρίσκονται μακριά, και τα θαρραλέα
όταν βρίσκονται κοντά. Κι αν ή θεραπεία (ενός κάπου) είναι δυνατή, κι όταν
προσφέρονται μεγάλες και πολλές βοήθειες ή όταν συντρέχουν και τα δυο μαζί. Και
όταν δεν έχουμε αδικηθεί ή δεν έχουμε αδικήσει, κι όταν δεν υπάρχουν καθόλου
αντίπαλοι μας ή δεν έχουν δύναμη ή έχουν δύναμη κι είναι φίλοι μας ή μάς έχουν
ευεργετήσει ή έχουν ευεργετηθεί από μάς. Ή αν είναι πολλοί αυτοί πού έχουν τα
ίδια με μάς συμφέροντα ή αν είναι ισχυροί ή και τα δυο μαζί.
Οι άνθρωποι είναι θαρραλέοι όταν βρίσκονται στην ακόλουθη
κατάσταση. ‘Άν πιστεύουμε ότι έχουμε κατορθώσει πολλά και δεν έχουμε πάθει
τίποτε ή αν πολλές φορές έχουμε περιέλθει σε πολύ δύσκολη κατάσταση και
διαφύγαμε τον κίνδυνο. Γιατί οί άνθρωποι μέ δυο τρόπους δέν προσβάλλονται από
το φόβο ή γιατί δεν τον δοκίμασαν ή γιατί έχουν πάντα κάποια βοήθεια. Τό πράγμα
μοιάζει με τούς κινδύνους τής θάλασσας. Εκεί, όσοι δεν δοκίμασαν φουρτούνα,
έχουν εμπιστοσύνη στο μέλλον, το i6lo κι όσοι έχουν βοήθεια, την
αποτελεσματικότητα τής οποίας έχουν δοκιμάσει ήδη. Και όταν κάτι δεν προξενεί
φόβο στους όμοιους μας ούτε στους κατωτέρους μας ούτε σε κείνους πού νομίζουμε
πώς είμαστε καλύτεροί τους. Και νομίζουμε ότι είμαστε ανώτεροι από εκείνους
τούς οποίους έχουμε νικήσει ή από τούς ίδιους ή από τούς ανωτέρους τους ή από
τούς όμοιους με αυτούς.
Και αν νομίζουν ότι έχουν περισσότερα και σπουδαιότερα πλεονεκτήματα,
και με την υπεροχή τους αυτή προκαλούν το φόβο. Αυτά είναι το πλήθος των
χρημάτων, ή σωματική ρώμη, οι φίλοι, οι γαίες, οι πολεμικοί εξοπλισμοί ή οι
πλήρεις ή οι μεγαλύτεροι. Και αν δεν έχουμε αδικήσει ή κανέναν ή όχι πολλούς ή
όχι τέτοιους πού μάς εμπνέουν φόβο. Και γενικά, αν τα πάμε καλά με τούς θεούς
και ως προς τα άλλα και ως προς τούς οιωνούς και τούς χρησμούς. Γιατί ή οργή
εμπνέει θάρρος και εκείνο πού προκαλεί την οργή δεν είναι το να αδικούμε αλλά
το να αδικούμαστε, και γενικά πιστεύεται ότι ό θεός βοηθάει τούς αδικημένους.
Τέλος νοιώθουμε θάρρος, όταν επιχειρούμε κάτι και φανταζόμαστε ότι δεν θα
πάθουμε τίποτε ή ότι δεν θα πάθουμε και θα τα καταφέρουμε ως το τέλος. ‘Αρκετά
λοιπόν γι’ αυτά πού εμπνέουν το φόβο και το θάρρος.
